Elektra-Euripides

YAZAR: Euripides

Euripides, Vatikan Müzesi

Euripides, M.Ö. 480 ile 406 yılları arasında yaşadı. Aiskhylos ve Sofokles'ten sonra Atina'nın yetiştirdiği üçüncü büyük trajedi yazarıdır. Euripides, 92 adet trajedi yazmışsa da sadece 18 tanesi günümüze kadar gelebildi.

Euripides, geleneksel Yunan trajedisine, eserlerinde güçlü kadın karakterler ve akıllı köleler göstererek yeni bir şekil verdi. Tiyatro sanatına gerek konu gerekse dekor ve sahne düzeni bakımından yenilikler getirdi. Oyunları çağdaşlarıyla karşılaştırıldığında, karakterlerinin iç yaşamlarına ve davranışlarına odaklanmasıyla daha modern görünür. Sanatı diğerlerinden daha uysal, güzel söz söyleme yeteneği, felsefi kavrayışı daha fazla, hayat felsefesi daha insanidir.

Efsaneye göre, Euripides M.Ö. 480'nin eylül ayında, büyük Pers deniz savaşı sırasında doğdu. Bazı kaynaklar ise M.Ö. 485'de doğduğunu ileri sürer.

Euripides'in ailesi varlıklı ve nüfuzlu bir aileydi. Euripides çok iyi eğitim aldı.

Anaxagoras, Prodicus ve Protagoras'ın derslerine katıldı. Dinini ve hayatı sorgulayarak yetişti. Pericles ve Socrates ile yakın dostluk kurdu. Sokrates'in felsefesi, oyunlarında kendini gösterdi.

İki kere evlendi ve üç oğlu oldu, bir kızının da olduğu fakat bir köpeğin saldırısına uğrayarak öldüğü üzerine çeşitli söylentiler vardır (Bazıları bu bilginin, Euripides üzerine şaka yapmayı çok seven ve ondan çok etkilenmiş olan komedya yazarı Aristophanes'in bir esprisi olduğunu söyler).

Euripides ilk defa, M.Ö. 455'de, Aeschylus'un ölümünden bir yıl sonra, Yunanlıların ünlü tiyatro festivali Dionysia'da yarıştı. Jüri üyelerinin istedikleri yemek ikramını yapmayı reddettiği için ancak üçüncü olabildi. 13 kere birincilik kazanan Aeschylus ve 18 kere birincilik kazanan Sofokles'le kıyaslandığında Euripides sadece, 1 tanesi ölümünden sonra olmak üzere, 5 birincilik kazandı.

Fakat Euripides'in oyunları daha sonra diğerlerinden daha popüler oldu. Eserleri yeni komedya ve Roma tiyatrosunu, daha sonra ise Fransız klasiklerini etkiledi.

Euripides'in en önemli eserleri Alcestis, Medea, Electra ve Bakalar'dır. Ayrıca zamanımıza kadar bütün olarak gelebilmiş tek satir oyunu Cyclops da Euripides'e aittir.

OYUNUN TÜRÜ: Tragedya

SAYFA SAYISI: 81

OYUN ÖZETİ: Elektra, Argos kralı Agamemnon'un kızıdır. Elektra'nın annesi Klytaimnestra ve Klytaimnestra'nın aşığı Aigisthos, Agamemnon'u öldürürler. Agamemnon'un oğlu Orestes ve Elektra'nın lalası bir ihtiyar, Aigisthos öldürmesin diye Orestes'i kaçırır ve başka bir ülkeye gönderir.

Elektra sarayda acılar çekerek yalnız kalır. Aigisthos, Elektra'yı güçlü bir soy doğurmasından ve babasının öcünü almaya çalışmasından korktuğu için fakir bir rençberle evlendirir. Küçük düşen Elektra kin ve nefret içinde kardeşi Orestes'in döneceği ve annesi ile aşığından intikamlarını alacakları günü beklemeye başlar.

Orestes nihayet ülkesi Argos'a döner, kendini Elektra'ya tanıtır ve tanrılara yaptığı bir ayın sırasında Aigisthos'u öldürür. Orestes annesini öldürmek konusunda şüphe içinde olsa da Elektra'nın ısrarları üzerine, annesini öldürmeyi kabul eder. Elektra, çocuk doğurduğunu söyleyerek annesini evine çağırır (oysa evlendirildiği kocası, Elektra bir soylu olduğu için ona saygısından dokunmamıştır, Elektra hala bakiredir) ve Orestes'le beraber annelerini de öldürürler.

Fakat iki kardeş, annelerini öldürdükleri için pişman olur, suçluluk duyarlar. Dioskurlar görünür ve annelerini öldürdükleri için iki kardeşi suçlar. Orestes, ülkesine bir daha dönmemek üzere gitmelidir ve Elektra'da kocasıyla beraber evine dönmelidir. Orestes ülkesinden sürülüp giderken, Elektra fakir bir köylü karısı olarak kalır ve sevgili kardeşini bir daha göremez.

Yunan Mitolojisinde Elektra ve Atreus Soyunun Öyküsü, Edith Hamilton'ın Mitologya adlı eserinde şöyle anlatılır:

Atreus soyu, Yunan mitolojisinin en tanınmış ailelerinden biridir. Bu çok kötü kaderli bir ailedir. Uğursuzluk, atalardan birinin, Lydia kralı Tantalos'un, çok büyük bir suç işlemesi ve korkunç bir cezaya çarptırılması ile başlar. Tantalos, Zeus'un oğullarından biridir. Bu evlat sadece Zeus tarafından değil, Olimposlu diğer tanrılar tarafından da çok sevilir.

Tanrılar, şenliklerinde onu aralarına alır, masalarında oturmasına izin verirler. Hatta onun evine misafir olarak giderler. Fakat Tantalos, tanrıları küçümser. Kendini onlardan üstün görür. Tanrıları küçük düşürmek için, öz oğlunu öldürüp kazanda kaynattırır ve tanrıların önüne yemek olarak sunar. Amacı tanrıları yamyam yerine koymaktır. Tanrılar tuzağı anlar ve Tantalos'u lanetler.

Onu Hades'in ülkesine sürerler ve orada aç, susuz olarak sonsuza kadar yaşamaya mahkum ederler. Tantalos'un çocukları ve torunları da çeşitli suçlar işleyerek, trajik sonlar yaşarlar. Bu torunlardan biri de Argos kralı Agamemnon'dur. Agamemnon, Truva savaşına çıkmadan önce, gemilerinin sağ salim Truva'ya varabilmesi için kızı Iphigeneia'yı tanrılara kurban etmek zorunda kalır.

Kızının öldürülmesi Agamemnon'un karısı Klytaimnestra'ı çok kızdırır ve kocasından intikam almaya yemin eder. Kendine bir sevgili bulur ve Agamemnon'un Truva savaşından galip döndüğü gün, onu sevgilisiyle beraber öldürür. Kraliçenin sevgilisi Aigisthos, Agamemnon'un oğlu Orestes'i öldürmesin diye yakınları tarafından saraydan kaçırılır. Agamemnon'un diğer kızı Elektra ise sarayda kalır ve acılar çekerek yaşamına devam eder.

Elektra, bir gün kardeşi Orestes'in geri döneceği hayali ile yaşar. Orestes geri dönecek ve annesi ile aşığını öldürerek babalarının intikamını alacaktır. Fakat Elektra öç almak için annesini öldürmenin doğru olup olmadığını kendine sorar. Orestes de gurbette olduğu yıllar boyunca kendine aynı soruyu sorar ve en sonunda Apollon'a danışır. Apollon her iki suçlunun da ölmesi gerektiğini söyleyince Orestes ülkesi Argos'a döner, kardeşi Elektra ile kucaklaşır ve annesi ile aşığını öldürür.

Fakat annesini öldürmüş olmak Orestes'e çok ağır gelir, bu yük altında ezilerek ve korkunç hayaller görerek uzun yıllar diyar diyar dolaşır. Apollon ona acır ve onu Athena'ya yollar. Orestes, Athena'ya yalvarır, af diler ve uzun yıllar suçunun cezasını çekerek arındığını söyler. Orestes, Atreus soyu içerisinde yaptığı kötülük için af dileyen ilk kişidir. Böylece Orestes ve soyu affedilir. Atreus soyu üzerindeki lanet böylece son bulur.

Elektra, Agamemnon'un mezarının başında, William Blake Richmond.

Elektra, Homeros'ta geçmese bile Yunan trajedilerinin başlıca kahramanlarından biridir. Aiskhylos, "Khoephoroi", Sofokles, "Elektra" ve Euripides, "Elektra" adlı eserlerinde başkahraman olarak karşımıza çıkar. Behçet Necatigil, 100 soruda mitologya adlı eserinde, "Sofokles'in Elektra'sında, yalan bir haber üzerine kardeşinin öldüğünü düşünen Elektra, derin bir keder içindedir ve iki kardeşin buluşma sahnesi, eserdeki trajiği son haddine çıkarır.

Euripides'in Elektra'sında, Elektra aşağılanmak maksadıyla bir köylü ile evlendirildiği için olay, kahramanca yüceliğinden çok şey kaybetmiştir" yorumunda bulunur.

Sevda Şener, Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi adlı eserinde, Euripides'in kendinden önce aynı konuyu işleyen tragedya yazarlarını eleştirdiğinden bahseder.

Euripides'e göre diğer yazarlar Elektra'nın Orestes'i tanımasını inandırıcı kılamamışlardır. " . Sofokles'in Elektra'sında olduğu gibi, Elektra'nın kardeşi Orestes'in baba mezarını ziyaret ettiğini anlaması için ayak izlerinin kendininkine uyduğunu görmesi, mezara bırakılan saç buklesini tanıması, Elektra'nın Orestes'e daha çocukken işlediği pelerinin yıllar sonra yine delikanlının arkasında olması saçmadır".

Euripides, bu eleştirisini oyunu içerisinde de dile getirir. Orestes'i Aigisthos'tan kurtarmak için kaçıran ihtiyar ile Elektra'nın, Orestes'in Argos'a dönüp dönmediği üzerine yaptığı tartışmada ihtiyar, Orestes'in döndüğüne ilişkin ayak izi, saç teli, pelerin bulguları Elektra tarafından reddedilir ve yeterli delil kabul edilmez.

İhtiyar daha sonra Orestes'in çocukluktan kalma kaşının kenarındaki yara izini görür. Elektra, böylece yabancının kardeşi olduğuna inanır. Euripides'in tanıma sahnesinin daha inandırıcı olduğu görülmektedir.

OYUNCU SAYISI: 17 Kadın (15'i Argos'lu köylü kızları oluşturan koro), 6 Erkek

KARAKTER İSİMLERİ:

Elektra: Argos kralı Agamemnon'un kızı

Orestes: Agamemnon'un oğlu, Elektra'nın kardeşi

Klytaimnestra: Agamemnon'un karısı, Elektra ve Orestes'in annesi

Rençber: Elektra'nın kocası

İhtiyar: Elektra ve Orestes'in lalası

Haberci: Orestes'in arkadaşı

Dioskurlar: Zeus'un sevgilisi Leda'nın oğulları, kardeşlik ve dostluğun simgesi

Koro: Argos'un köylü kızları

ANA FİKİR: Hiçbir suç cezasız kalmaz.

YAN DÜŞÜNCELER:

Fazilet ve ruh büyüklüğü soylulara özgü değildir. Fakir adamda, köylüde bu özellikler bulunurken bazen bir soyluda bulunmayabilir. Böyle vatandaşlara sahip olmak bir devlet için büyük bir şanstır (Orestes, kardeşi Elektra ile evlendirilen rençber'in saygısından Elektra'ya dokunmaması karşısında rençbere ve soylu olmayan faziletli halka iltifat eder).

Zenginlik, günlük yaşamda karnını doyurmak için değil, bir hastayı kurtarmak ya da bir misafiri ağırlamak için önemlidir. Zenginin de fakirin de karnı aynı miktarla doyar (Rençber, Orestes ve arkadaşını ağırlamak için yeterli yiyeceği olmadığı için söylenir).

Bir kadın her ne olursa olsun kocasına bağlı kalmalı ve kocasının sözünden dışarı çıkmamalıdır. Kocasının sözünden dışarı çıkan kadın cezalandırılmalıdır, bir eve koca hükmetmelidir (Agamemnon'un kızı Iphigeneia'yı kurban ettiği için, Klytaimnestra'nın Agamemnon'u öldürdüğünü öğrenen Elektra, yine de babasını haklı bulur ve annesinin bu savunmasını kabul etmez).

İnsanları isteyerek ve kötü niyetle öldüren insanların cezası ölümdür (Orestes, Elektra ve İhtiyar, Klytaimnestra ve Aigisthos'un öldürülmesi gerektiğinden emindir).

Nedeni her ne olursa olsun anne ya da babayı öldürmek çok büyük bir suçtur (Orestes ve Elektra'nın annelerini öldürmeleri haklı görülse de cezalandırılmak zorundadırlar).

Elektra ve Orestes gibi korkunç bir hikayeniz yoksa mutsuz olmak için de hiçbir sebebiniz yok demektir (Oyunun son sözünü Koro başı söyler: Neşe içinde olun! Kaderin bir zulmüne uğramadan sevinç içinde yaşamak: Bir fani için mesut olmak budur).

KAYNAKÇA:

Euripides, Elektra. Birinci Basım. Ankara: Maarif Matbaası, 1943.

Hamilton, Edith. Mitologya. Sekizinci Basım. İstanbul: Varlık Yayınları, 1996. Syf: 175-185.

Necatigil, Behçet. 100 Soruda Mitologya. Altıncı Basım. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 2000. Syf: 82-83.

Şener, Sevda. Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Dördüncü Basım. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2001. Syf: 35-36.