Gaia

http://www.toplumdusmani.net/uploads/photos/1916.jpg

Homeros’ta hiç adı geçmeyen Gaia, Hesiodos’un Theogonia’sında dünyayı, yeri, evrensel bir öğe olarak toprağı simgeler. Bir tanrıdan çok kozmik bir varlıktır Gaia, bütün öğelerin kaynağında bulunan ana ilkedir. Hesiodos bu yolda doğada ana ilkenin ne olduğunu tanımlamayan çalışan İonya düşünürleri gibi davranır. “Bütün ölümsüzlerin sürekli, sağlam tabanı” saydığı Gaia, evreni bir düzen yöntemine göre meydana getiren ve düzensiz boşluktan çıktıktan sonra dişi-erkek birleşme yoluyla evrenin kendisini ve tanrılarını yaratır. Tab. 1’de gösterildiği gibi Gaia “parthenogenesis” (kendi kendine doğurma) prensibine göre Gök’ü, Dağ’ları ve Deniz’i yaratır; bu süreci şöyle anlatır Hesiodos (Theog. 126 vd.):

Toprak bir varlık yarattı kendine eşit:Dört bir yanını saran Uranos, yıldızlı, Gök’üMutlu tanrıların sürekli, sağlam yurdunu yüksek dağları yarattı sonra, koyaklarında tanrılar oturan dağları.Sonra denizi yarattı, ekin vermez denizi:Azgın dalgalarıyla şişen Pontus’u.Kimseyle sevişip birleşmeden yaptı bunu.

Sonra ilkin Uranos’la birleşip erkek ve dişi Titan’laarı, Kyklop’ları ve Hekatonkheir’leri doğurur (Tab. 2). Bu doğurma sürecinden hemen sonra evrene egemenlik savaşının ilk belirtisi Uranos tanrının doğan çocuklarını Gaia’nın karnına gerisin geri tıkmasıyla baş gösterir (Theog. 154 vd.):

Böylesine korkunçtu Toprak’la Gök’ün oğulları.Babaları ilk günden iğrenmişti onlardan, doğar doğmaz gün ışığına çıkaracak yerde toprağın bağrına saklamıştı onları, ve Uranos sürdürürken bu korkunç oyunu koca Toprak inim inim inliyordu zorundan.

Sonra Titan oğlu Kronos’a babasının erkeklik uzvunu kedtirdikten sonra Gaia bu kez kendi doğurduğu Pontos’la birleşir ve ondan Nereus, Thaumas, Phorkys, Keto ve Eurybie’yi meydana getirir (Tab. 6). Hesiodos’tan gayrı kaynaklarda adı geçen Nereus’tan deniz varlıklarını meydana getirir. Ama Gaia’nın öbür çocukları da aralarında birleşerek yersel ve göksel birçok varlıkların doğmasını sağlarlar: Bunların kimisi yıldız, yel ve gökkuşağı gibi görülen varlıklardır, kimisi de evrenin mitolojik yorumunun yarattığı simgesel tanrılardır.

Gaia Uranos’un devrilmesini sağladığı gibi, tahta çıkardığı oğlu Kronos’un da devrilmesini sağlar. Çünkü Kronos babası Uranos gibi zorbaca davranır ve çocuklarını doğar doğmaz yutar. Karısı Rheia Zeus’a gebe kalınca Gaia ile Uranos’tan doğuracağı çocuğu kurtarma çarelerini sorar. Bu kez de Gaia kızına kaderi bildirmekle kalmaz –kader Uranos’un oğluna yenildiği gibi, Kronos’un da Zeus eliyle devrilmesidir- Kronos’u aldatmak çarelerini de gösterir ve Zeus’un Girit’te bir mağarada gizlice doğmasını sağlar, Kronos’a da bir taş yutturulur (Kronos, Zeus). Gaia birinci kuşak devrimini hazırladıktan sonra, ikinci kuşak devrimini de yürütür: Zeus’a ne yoldan egemenliğini elde edebileceğini o öğretir; çare Kronos kuşağından Titan’ları yenmek için Kyklop’ları ve Hekatonkheir’leri kurtarıp yardıma çağırmaktır. Zeus Gaia’nın dediğini yaparak devlere karşı savaşı gerçekleştirir ve Titan’ları devirerek dünya egemenliğini ele geçirir.

Gaia sonra olarak Tartaros’la birlikte Thypon’u doğurur (Thypon). Başka Theogonia’lara göre Tartaros’tan Ekhidna adlı bir kızı olmuş ve Poseidon’la da birleşerek Antaios devini doğurmuş (Antaios). Genellikle devler, azmanlar, canavarlar hep Gaia’dan doğma sayılır.

Zamanla Gaia’nın mythos’ta yeri ve önemi değişmiş, kozmik nitelikteki Ana Toprak, dinde daha belirli birer tanrıça olarak görülen, bir yandan Demeter, öte yandan Kybele gibi toprak ve bereket tanrıçalarına yer vermiştir. Gaia böylece daha kişisel ve inansal tanrıçalarla ya birleşmiş, ya da kozmik öğe olarak felsefe alanına girmiştir. Gaia Yunanistan’da birçok kehanet merkezlerinin esinleyicisi sayılır, örneğin Delphoi’ye Apollon’dan çok daha önce yerleşmiş bilinir (Apollon, Delphoi)

Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü