Arkeoastronomi

Arkeoastronomi ,aslında arkeoloji antropoloji, mitoloji ve gökbilimin iç içe olduğu disiplinler arası bir bilimdalıdır.Tarihsel gökbilim olarak da adlandırıldığı olur.Bu bilim dalı , eski uygarlıkların gökbilimle ilgili çalışmalarını ve inançlarını gösterecek kanıtlar üzerinde çalışır. Arkeologlar ,gökbilimciler ve başka uzamanlar çözümlenmesi karmaşık , anlaşılması güç ipuçları ve veriler üzerinde birlikte çalışırlar.Bunlar daha çok , gök bilimle ilgisi olduğu düşünülen megalitler (büyük taş yapılar) ve gökbilimle ilgili işaretler taşıyan kalıntılarla ilgilenir.

Arkeoastronomi kendi içerisinde birkaç bölüme ayrılır.Bu bölümlerden biri olan arkeoastroloji, genellikle Stonehenge gibi prehistorik kökenli mimari yapıların gökbilimle ilgilerini ortaya çıkarıp, bulguların yorumunu yapar.Etnoastronomi ise eski uygarlıkların gökbilimle ve astrolojiyle ilgileri üzerinde çalışır.

Eski toplumlar ,kendi ilkel bilgi düzeylerinde gökyüzündeki değişmeleri nasıl algılamışlardır. ?

Bu soru arkeoastronominin temelini oluşturur.Gökyüzünde olan değişikliklerin hangilerinin fark edildiği , bunların gündelik yaşamda yada törenlerde nasıl kullanıldığı ve bu toplumların kültürel yapıları bu alanın çalışma konusudur.Öte yandan bu toplumlarda ilgi alanı içinde Ay’ın evrelerindeki periyodik değişmeler ,Güneş’in yıllık hareketleri ve yıldızların gök yüzündeki görünümleri ve bunlardaki değişmeler olduğu saptanmıştır.

Gezegenleri tanımak ve hareketlerini belirlemekse onlar için oldukça karmaşıktır.Bu kültürler gözlemlerini ayinlerinde yada tarımsal etkinliklerini düzenlemekte kullanmışlardır.

Gökyüzü hakkında bilgi toplamak için yapılan arkeolojik yapıların en eskilerinden biri Stonehengedir.Stonehengenin böyle bir yapı olduğu düşüncesini ilk defa 1740′da William Stukeley ortaya atmıştır.Daha sonraları, 19 yy sonlarında ve 20 yy başlarında bu düşünce gelişip yaygınlaştıkça , Stonehenge ve öteki taş yapıların , eski Mısır’ın tapınaklarının ve piramitlerinin , ayrıca bazı klasik yunan tapınaklarının gökbilimle ilgileri konusunda incelemeler yapan Sir Joseph Norman Lockeyer ,Piazzi Smyth ve diğerleri arasında tartışma konusu oldu.Bu yapıların bir çoğunun takvim oluşturmak yada gökyüzüyle ilgili bir dine mensup insanlarca ibadet etmek için yapılmış olduğu fikri üzerine fikir birliği oluştu.Daha yakın bir dönemdeyse Gerald Hawkins Stonehenge ‘in yalnızca basit gökyüzü hareketleri değil aynı zamanda ay ve güneş tutulmaları gibi karmaşık olayları incelemek içinde kullanıldığı görüşünü ortaya attı.Hawkins yaz gündönümünde Güneş’in Heel Stone’un tam üstünden doğuşunun bir rastlantı olmadığını , Stonehenge’in bulunduğu enlemin (51*11*) bu noktada önemli olduğunu belirtmektedir.Bu nedenle taşların dizilişi ve Stonehenge’in konumu önemlidir.

Aubrey çukurlarının dışında bulunan dört kerteriz taşı, taş bloklar içine alan bir dikdörtgen oluşturur.Bazı gökbilimciler bu dikdörtgenlerin köşelerini oluşturan noktaların yılın bazı günlerinde Ay’ın doğuşu ve batışıyla ilgili olduğu söyler.Bugün bu taşlardan yalnızca ikisi yerlerinde duruyor ve bunlardan biri de orijinal değil.Arkeoastronomlara göre ,Aubrey çukurları sabit referans noktalarıdır ve çukur sayısıda gökyüzüyle ilgili bazı hesaplarda kullanılır.27.3 gün süren Ay’ın Dünya cevresindeki bir dönüşü her güne iki çukur gelecek şekilde işaretlenirse devir 28 günde tamamlanır.Daha uzun başka bir hesap yöntemi , işaretleyici her yıl için üç ilerleterek 18,67 yılda tam bir devir tamamlanmaktadır. Bütün bunlar bir başka konuyu gündeme getirir , eğer bu yol izlenirse ay ve güneşe ait tüm tutulmaların tarihleri belirlenebilecektir.Ay kendi yörüngesinde dönerken, iki kesişme noktası Güneş’in yörüngesi üzerinde yürür ve bir devir 18.61 yıl sürer.

Dünyanın çeşitli yerlerinde , değişik eski uygarlıklardan kalma , arkeoastronomiyle ilgisi olduğu düşünülen bir çok yapı vardır.Bunlardan Stonehenge benzeri yapılar Britanya Adalarında 900 ve Fransanın batı sahillerinde 3000 adet bulunduğu düşünülüyor.İrlanda’nın Dublin kenti yakınlarındaki Newgrange’de bulunan neolitik çağdan kalma (M Ö 3100) mezarın da astronomiyle ilgili ilk bilgilerin birtakım göstergelerini barındırdığı söylenebilir. Uzun mezarın dar geçididinin açıldığı yarıktan , kış gündönümünde Güneş’in ilk ışıklarının ölünün bulunduğu odaya girdiği gözlenir.

Mısır piramitleri ve tapınaklarının arkeoastronomi konusunda ayrı bir yeri vardır.Giza’daki Büyük Piramit’in üstüne bir pusula oturtulduğu düşünülürse , piramitin gizli kuzey geçidinin piramitlerin yapıldığı tarihte (MÖ 2686-2345) kutupyıldızının en alçak noktada olduğu yerle aynı hizada olduğu görülür.Karnak’taki Amon tapınağı da Tutmosis 3 döneminde, kış gündoğumunda güneş ışınlarının düştüğü hizaya yapılmıştır.

Maya uygarlığı da gökbilimle oldukça yakından ilgili bir uygarlıktır.Meksika ve Guetemalada bulunan Maya tapınaklarının ve piramitlerinin gökyüzü olaylarıyla ilgili konumlarda yapıldığı gözlemlenmiştir.

Amerika kıtasında yaşayan öteki Kızılderililerden kalma bazı taş yapılarında bu tür özellikler taşıdığı söylenebilir.Büyülü tekerlek diye adlandırılan bu yapıların en bilineni Medicine Dağındadır.Arkeologlar , yalnızca yazın ulaşılabilen bu yapıda kullanılan kumtaşlarının, yaz gündönümünde Güneş’in doğuşu ve batışına göre yerleştirildiğini düşünüyorlar.

Büyük okyanusun güneyinde yaşamış olan kültürlerin de gökbilimle ilgilendikleri bıraktıkları taş yapılardan anlaşılıyor.Bu taş yapıların gökyüzü gözlemleri için kullanıldığı ve yolcuların yolculukları boyunca buralardan yıldızları gözlemleyip yönlerini buldukları sanılıyor.

Tüm bu yapılardan anlaşılıyorki gökyüzü çok eski çağlardan beri insanların ilgisini çekmiştir. Bugün yıldızlar,Güneş , gezegenler kısacası gökyüzü hakkında geçmişe oranla çok daha fazla bilgiye sahibiz ve insalığın gökyüzüne olan bu müthiş ilgisi ve merakı sürdüğü sürece de gökyüzüyle ilgili çok fazla şey öğreneceğiz.

kaynak