Cehennemin Tarihi

John Milton (1608-1674), kendisinden bir kuşak önce Cambridge’de okuyan Marlowe’dan çok farklıydı. Stenograflık ve kimi zaman da tefecilik yapan, sonradan Protestan olma bir babanın küçük oğluydu. Cambridge’de Milton’a, tartışmasız güzelliğinden çok, aşırıya kaçan ahlâkçılığından dolayı “Hanımefendi” lakabı takılmıştı. Ailesi onun din adamı olmaya uygun olduğunu düşünüyordu, ama onun düşüncesi başkaydı. Üniversitedeki yedi yıllık eğitim (lisans ve yüksek lisans için) döneminde yazdığı ve “İsa ‘nın Doğduğu Sabah” ile “L’Allegro “ve “İl Penseroso”yu da içeren şiirleri ona yerel bir ün ve edebi kariyeri düşünecek güveni sağlamıştı.

Babasının cömertliği sayesinde, çalışmalarını sürdürmek üzere -Galileo’yu ziyaret ettiği- İtalya’ya gitti ve orada dinsel özgürlük lehine risaleler yazarak yirmi yıl geçirdi: Stuartlar dönemi, İngiltere’ye dinsel uyuşmazlıkları ve iç savaşı geri getirmişti. Buna ek olarak çevirmenlik ve editörlük yaptı ve bir süre de Oliver Cromwell’in hükümetinde politikacı olarak görev aldı. Üç evlilik yaptı, ilk karısından üç kızı oldu ve görme gücünü yavaş yavaş kaybetmeye başladı ve hep yazmayı umduğu büyük destanın bir sözcüğünü bile yazamadan önce, 1652’de tümüyle görmez oldu. II. Charles yeniden tahta oturtulduğunda, körlüğü sayesinde asılmaktan kurtulmuş olması olasıdır: Andrew Marvell’in onun için ricada bulunduğu söylenir.

Milton’a kimi zaman “Puriten şair” de denir, ama en azından en büyük eserinde, bunun gerçekle ilgisinin olmadığı görülebilir. Milton, Calvinizm’in İngiliz Kilisesi’ne nüfuz ettiği bir zamanda bir Anglikan olarak yetiştirilmişti, ama Kaybedilmiş Cennet’in asli meselesi, mukadderatı çürütüp istenç özgürlüğünü göstermektir. Şeytan Cennet’te isyan etmeyi seçer ve kötü olmayı tercih eder; biz onun düşüncelerindeki her kötülüğü paylaşırız. Aldatılmış ve ahmak Havva seçişten muaf tutulabilir, ama Adem, Havva’ya olan aşkı Tanrı aşkına üstün geldiğinde, sonuçlarını değilse bile, meseleyi kesinlikle anlar. Aslında Paradise Lost’u [Kaybedilmiş Cennet] yazdırmaya başladığında (1667’de yayımlandı) Milton’ın dinsel görüşlerinde oldukça bağımsızlaşmış olduğu anlaşılmaktadır. Bu açıdan çağının diğer entellektüellerinden farklı değildi gerçi, ama ötekilerin çoğu fikirlerini saklayacak kadar akıllıydı. Milton şiirlerinde kendi görüşlerini bulanıklaştırdı ve onu izleyen kuşaklar, dini (ya da din karşıtı) ve çoğu zaman itirazlarla karşılanan kendi fikirlerini savunmak için kaybedilmiş Cennet’e başvurarak onu kendilerine mal ettiler.

Şiirin kaynak malzemesi boldu. İspanyol Rönesansı’nın büyük oyun yazarları Miguel de Cervantes (1547-1616), Lope de Vega (1562-1635) ve Calderón de la Barca (1600-1681) tema olarak İblis’in kaderini işlemişti. Hollanda’da Hugo Grotius (1583-1645), Milton’ın haberdar olduğu Latince bir oyunu, Adamus Exul’u yazmıştı, Joost van den Vondel ‘in (1544-1590) Lucifer’i de meşhurdu. Guillaume du Bartas’ın yaratılış ve düşüş hakkında yazdığı ve 1605’te Josuah Slyvester tarafından The Divine Weeks and Works [İlahi Haftalar ve İşler] diye çevirilen bir Huguenot şiiri İngiltere’de yaygın olarak okunuyordu ve Milton’ın bildiği de kesindi: Milton bu şiirden, III. Kitap’taki meleklerin ilahisi için “Değişmez, Ölümsüz, Sonsuz” dizesini kullanmıştı.

Milton’ın olağanüstü devasa Şeytan’ının karakteri, genellikle ateşli bir şekilde, yüzyıllar boyu tartışıldı ama kozmografiye odaklanmak için biz bu tartışmadan uzak duracağız. Cennet’teki olağan savaştan daha sert geçen ve Mikail ve birliklerini desteklemek için Oğul’un gönderilmek zorunda kalındığı savaşın ardından Şeytan ve ordusunun başına gelenleri öğreniriz:

Eterik Gök’ten alevler içinde başaşağı savruldular

Çok perişan ve yanarak

Dipsiz Cehennem azabına,

Kırılmaz zincirlerle bağlı Cehennem ateşinde yanmaya

Yanan bir göle düşerler ve etrafa bakınca parlak meleksi biçimlerinin çok değiştiğini görürler ve çevreleri:

Zindan “mukadderdir” ama içine atılacak olanlar değil. Cehennem hazırdır, ama onların oraya atılmaları mukadderat değildir. Kırılması imkânsız zincirlerden nasıl kurtuldukları asla açıklanmaz (Milton’ın öncülleri de bunu açıklayamamıştır), ama onların gittikleri yer:

Yine de Şeytan, durumdan en iyi şekilde yararlanmaya kararlıdır; Mefostofilis’in ağıtının tuhaf bir tersine çevriminde meydan okur:

Demonlar, gerçek anlamda Püriten bir şevkle, bir volkanın kıyısında görkemli bir saray inşa etmeye koyulurlar. Bu sarayın okurun zihninde Barok Roma’nın, Bizans Konstantinopolisi’nin, günahkâr Babil’in en uç aşırılıklarım canlandırması beklenir. Mimarı, pagan Olimpos’un ustası Hefastus ya da Vulcanus’un diğer ismiyle Mulciber’dir ve inşaatçı, eski plütokratik dostumuz, “Cennet’ten düşen en değersiz Ruh/ Cennet’te bile bakışları ve düşünceleri/ Daima aşağı doğru kayan/ Cennet’in Altın kaplı kaldırımlarını/ İlahi ya da kutsala yeğleyen” Mammon’dur. Bunların ortak çabası, şaşırtıcı bir sonuç verir. Pandemonium (“Tüm Demonlar”), Cehennem’in tarihindeki en muhteşem yapıdır, Spenser’deki her şeyden daha büyük, Dante’nin Dis’in Kenti’nden daha heybetli, Hesiodos’un Styks’in Evi’nden daha göz kamaştırıcıdır. Şeytan, gösterişli toplantı salonunda bir konsil çağrısı yapar. Cehennemi konsil, edebiyat ve dramada gelenekseldir ama Milton’ınki tümüyle farklıdır. Yeni monark, yalnızca Shakespeare’in Kleopatra’sının altın kaplamalı saltanat kayığıyla kıyaslanabilecek bir şatafatla oturur makamına:

“Bahardaki anlar gibi” demonların binlercesi konsile üşüşür. Önde gelen demonlann her biri birer konuşma yapar. Molok savaş ister - o, Öfke’dir. Akıllıca, ama alçakça her türlü savaşa karşı olan Belilal ise Tembelliktir. Cehennem’in “Mücevherleri ve altınları” için kızgın sıkıntılara razı gelen Mammon, Tamahtır. Rütbece ikinci gelen Beelzebub, Kıskançlıktır; “Başka bir dünya, İnsan denilen bir ırkın mutlu diyarı”ndan söz eder ve onu yıkmayı “Cılız yerleşiklerini/Sürüldüğümüz gibi sürmeyi; ya da sürmezsek/ Onları bizim tarafa çekmeyi” önerir. Planı Konsili memnun eder ve uygulamak için oy verirler. Ama bu dünyayı ziyaret etmek için “karanlık dipsiz Abis’ten” kim geçecektir? Gururuyla Şeytan’dan başkası olamazdı bu.

Stygian Konsili dağıldı, iblisler kahramanlık oyunlarına, arp çalmaya, felsefe yapmaya ve en önemlisi yeni dünyalarını keşfetmeye dağıldı.

Bu kasvetli Dünyayı, belki daha yaşanılası

Bir iklim için iyice keşfetmek üzere yeni bir cüz macera için

Meşum sularını yanan göle kusan dört cehennemi nehir boyunca

Uçan Birlikleri dört bir yana dağıldı;

Ölümcül nefret tufanı Tiksinç Styks,

Kederin elim Akheron’u, kara ve derin;

Pişmanlık akıntısında duyulan ağalarıyla malum Kokytus;

Ateş selinden dalgaları Öfkeyle yanan kızgın Phlegeton.

Bunların çok uzağında sakin, sessiz bir akıntı,

Unutuşun nehri Lethe,

Onun sudan labirenti, içenin eski halini hemen unutturur,

Hem neşeyi hem kederi, hem zevki hem acıyı unutturul’.

Bu tufanın ardında donmuş bir Kıta uzanır

Karanlık ve yaban, her daim kasırgaların ve korkunç dolu fırtınalarının dövdüğü

Sert zeminde erimeyip biriken

Arazi yapısı ve faunası, yaşamaya uygun değildir:

Bu arada Şeytan “alelacele” üçü pirinçten, üçü demirden, üçü de sert kayadan yapılmış olan ve kişileştirilmiş Günah ve Ölüm olduğu anlaşılan iki yenilmez karakterce korunan Cehennem’in “üç kere üç katlı” kapılarına doğru yükselir.

Gözde Miltonik konuları “Şeytan, Günah ve Ölüm” olan çizerler, kolayca anlaşılacağı gibi, Günahla daima sorun yaşamışlardır. Ölüm’de genellikle, Milton’ın mızrak sallayan, taç takmış şekilsiz hayalet tarifine pek aldırmadan, yalnızca geleneksel XV. yüzyıl iskeletini ya da kurumuş ceset kullanmışlardır.

Günah’ın, Athena’nın Zeus’un başından çıkması gibi, Şeytan’ın alnından olgunlaşmış olarak fışkıran kızı olduğu ve Ölüm’ün de Şeytan’ın ondan ensest ilişki sonucu doğan oğlu olduğu belirlenince, Günah kapılan açar ve bir an için hepsi Kaos’a bakarlar.

Bu noktada, Milton’ın Cehennem’inin nerede olduğu merak edilmeye başlanabilir. Geleneksel olarak düşünülen yerinde, yeryüzünün merkezinde olmadığı kesin. Milton’ın asi melekleri düştüğünde yeryüzü henüz yaratılmamıştı. Klostrofobik bir Cizvit zindanı değildir ama asiler, Günah, Ölüm ve olağanüstü canavarlar dışında (henüz) dolmamış geniş bir dünyadır. Öyle görünüyor ki, tümüyle başka bir gezegende ya da onun içinde bir yerdedir. Günah kapılan açtığında, burada Kaos olsa da Şeytan sanki boşluğa adım atmak üzeredir. Ve Kaos, evrenin genel olarak anlaşıldığı haliyle evrenin dışındadır.

Kaos’ta elementler gürültü içinde birbirleriyle savaşırlar, bu arada Şeytan, ilk durağı olan kişileştirilmiş Kaos ile eşlikçisi Gece’nin pavyonuna ulaşana kadar darbe alarak zar zor ilerler. Burada, Cehennem’in bu durumun “altında” olduğunu ve yeni “Dünya”nın, “Cennet’in senin Lejyonlannın düştüğü tarafına /Altın bir Zincirle bağlı” olarak Kaos’un “üzerinde” asılı olduğunu öğreniyoruz. Aslında, bu sarkan nesne hiç de bir dünya değil, dünyanın çevresinde dönen dokuz küreli eski Ptolemaios evrenidir. Galileo ile tanışıklığına karşın, Milton ondan vazgeçmeyi şiirsel açıdan çok daha yararlı buldu.

Şeytan arkasına bakınca Günah ve Ölüm’ün ardında bir köprü kurduklarını görür, ardından ilerisinde Cennet’in opal kulelerini ve safir burçlarım ve altın bir zincirle ondan sarkan, Cennet’e kıyasla ayın yanındaki bir yıldız kadar küçük görünen “askıdaki Dünya”yı görür.

Şeytan, bu “dünya”nın, yeniden yapılanmamış Roman Katolikler için ayrılan ve göründüğü kadanyla Ahmaklar Cenneti denilen bir Limbus’un bulunduğu en dış küresine konar. Cennet’e giden bir merdiven bulur, ama sabit yıldızlann küresinden geçerek oradan uzaklaşır, Satürn’ü, Jüpiter’i ve Mars’ı geçip başmelek Uriel’in yönettiği güneş küresine doğru gider. Sevimli bir kerub kılığına bürünerek yol sorar ve Uriel onu, Adem’in mekânı Eden’e yönlendirir. Ve Şeytan hemen hızla Niphatos Dağı’na gidip müthiş iç konuşmasını yapar, ki kısmen şöyledir:

Bu bölüm, en azından üç nedenden ötürü ilginçtir. İlk olarak, Marlowe’un ve yoksunluğun poena damni’sinin yankısı vardır; ikincisi, şiirin özgür istenç savının altını çizer, ve üçüncü olarak da XVII. yüzyılda ciddi olarak tartışılmaya başlanan Origenes’in evrensel kurtuluş teorisine imada bulunur. Şeytan bile tövbe edebilir, ama artık bunu yapması hem birliklerine hem de gururuna ihanet etmek olurdu.

Şeytan’ın yolculuk hikâyesi karışıktır. Milton, Cehennem ve Cennet’i Ptolemaios evreninden tümüyle çıkarırken arşıâlâ yerine de Kaos İlk Devindirici’yi harekete geçirir, Cehennem ve Cennet onun tam karşı tarafında iki ayrı alan ya da evren - ya da Cehennem bir tür tavan ya da platformdur. Milton’ın kozmozunun mantıklı bir haritasını çıkarmak imkansızdır ama bu haritacıları denemekten alıkoymamıştır. Milton’ın kendisi, Christian Doctrine’de “Cehennem evrenin sınırlarının ötesinde konumlanmış görünüyor” der ve Kaos’un doğruluğunu kanıtlamak için Luka İncili’nden 21.8’i alıntılar. Bir “paralel evren”den söz etmek için parçacık fizikçisinin ya da bilimkurgu yazarının söz dağarcığını kullanmayı seve seve kabul edebilirdi. Eski bir nüktedan, oldukça doğru bir tespitle, Milton’ın, Kaos’u anlatırken yazdıklarının garip şekilde kaotikleştiğinden yakınmıştı. Ve T.S. Eliot acı bir şekilde “Milton’ın göksel ve aşağı bölgeleri büyük ama ağır konuşmalarla dolu iyi döşenmemiş dairelerdir” diyordu.

Ancak Milton’ın yazdıklarını çizenlerden biri, Cehennem’den dikkat çekici bir anlam çıkardı. Bu John Martin’di (1789-1834). Martin, zamanında büyük hayranlık uyandırdı ama kısmen resimlerinin artık cafcaflı ve fazla ayrıntılı görülmesinden, ayrıca da inanılır bir insan figürü çizememesinden dolayı saygınlığı uzun sürmedi. Kıyamet ve destan onun özel alanıydı ama çok büyük ölçekli mimari ve mühendislik de (özellikle kanalizasyonlar) onu ilgilendiriyordu. Bir maden kasabasında büyümüştü ve kardeşlerinden biri deliliğiyle meşhur bir kundakçıydı. Belki de bu ilgi ve koşullar kombinasyonu onun Kaybedilmiş Cennet için yaptığı bir dizi oyma, mezzotint ve resimde, etrafı hep bir şeylerle sarılı ölgün ateşlerin aydınlattığı uçsuz bucaksız yeraltı kasvetini nasıl böylesine iyi ifade edebildiğini açıklar. Milton’ın Cehennemi’nin, tüm coğrafi niteliklerine karşın, tam anlamıyla bir lağım çukuru değilse bile, aslında büyük ve derin bir içsel yeraltı dünyası olduğunu anlayan tek çizerdi. Kaos Köprüsü’yle de harika bir iş yaptı. Pandemonium, ilgisini öyle çekti ki birçok kez ona yeniden döndü ve fasa fiso filmleri toplayanlar, D.W. Griffitli’in Intolerance filmindeki Babil dekorlarının (1028 kilometrekaresinin) muhteşemliğini doğrudan Martin’in demonik saraylar görüsüne borçlu olduğunu öğrenmekten keyif alacaklardır.

Ancak Martin bu görüleri bu denli görkemli gösteren ilk sanatçı değildi. Çünkü elimizde “Şeytan Birliklerini, Pandemonium Sarayı Yanındaki Ateş Gölü’nde Topluyor: Milton’dan”ın tiyatral panoramasının harika bir tarifi var. Bu, 1782’de, Philippe Jacques de Loutherboung’un Londra’da yarattığı ve Eidophusikon adını verdiği, filmlerin habercisi niteliğindeki bir tür hayali fener gösterisiydi:

Ne yazık ki Eidophusikon, XIX. yüzyılın başında bir yangınla yok oldu.

Yeniden Kazanılan Cennet’de Milton Şeytan’ın hikâyesine İsa’nın Günaha Teşvik’ini da kattı; ama Cehennem’in Ayıklanması’na girmedi. XVII. yüzyılın sonlarına doğru artık, İsa’nın Cehennem’e inip ecdadı kurtarışı gözden düşmeye başlamıştı. Ayrılıkçı Protestan toplulukları, amentülerinde daima “O Cehenneme İndi” ifadesini kullandılar, ancak bu inanmaktan çok gelenekten kaynaklanıyor gibiydi; yirminci yüzyılda, daha sonraki tarikatlar, özellikle Metodist konsiller, büyük olasılıkla Limbus ile Cehennem arasındaki farkın artık yaygın olarak anlaşılmaması nedeniyle, bu ifadeyi sessizce terkettiler. Ayrıca Cehennem’in Ayıklanması, Şeytan’ı çok önemli kılar ve Milton’dan sonra Şeytan ve diğer iblislerin Cehennem’le ilişkisi giderek azalmıştı.

not: konu bir cok yere tasınabilir .. siir,edebiyat,mitoloji, vs vs... uygun yeri belirleyecek olan yonetici arkads geregini yapacaktır.

ya dostum alaymı ediyorsun benle. 7 gün gündüz olsada okuyamam yaw bunu yada okumaya üşeniyorum diyelim şuna olsun emek emektir. paylaşım adına teşekkürler...

resimleri cıkartırsak cok uzun sayılmaz

çok güsel bi yazı olmuş tebrik ederim

Çok güzel bir çalışma...okumaktan büyük keyif aldım...hem de tanımadığım bir şairi ve dekor üstadlarını öğrenmiş oldum...emeğin için teşekkürler

Ne demek efendim ,ben teşekkür ederim bukadar uzun yazıyı okumaya değer bulduğunuz ve beğendiğiniz için .

Yazının uzun olması önemli değil...içeriği önemli. Okunan her yazı ya da belge ruhunuzu biraz daha özgür bırakır.Bilmediğim bir yeri keşfetmeyi ve öğrenmeyi severim.Hele de hazır önüne konulmuşsa...Okumamak sanırım yazan kişiye ve senin uğraşına hakaret olurdu.Aile terbiyesi aldık aşkolsun yani Şaka bir yana bakış açını sevdim...devam et.Ben de öğrenmeye ve özgürlüğümü çoğaltmaya devam edeyim..

çok süper bi yazı =)

Cehennemin tarihi hımm.. Güzel paylaşım teşekkürler açıkçası William Blake in eserleri daha çok ilgimi çekti ve daha betimleyici buluyorum tabii kayıp cennet ele alınacak olunursa Blake çokta iyi sayılmaz yinede hoş paylaşım.

Cehennemin tarihi hımm.. Güzel paylaşım teşekkürler açıkçası William Blake in eserleri daha çok ilgimi çekti ve daha betimleyici buluyorum tabii kayıp cennet ele alınacak olunursa Blake çokta iyi sayılmaz yinede hoş paylaşım.

Paradise Lost grup olarak da iyi müzik yaparlar

Evet bilirim sevgili Nevermore