Parça, bütün ve çevre

Hemen tüm geleneksel bilim alanlarında -insan bilimlerinde olduğu kadar doğa bilimlerinde de- ikinci dünya savaşından beri sibernetik(Yunancadan alınan sibernetiks, kybernetes dümenci anlamına gelir; Yunanca'da sistem, syn birlikte anlamına, histania ise birşeyi koymak anlamına gelir) ve sistem kuramına özgü model geniş uygulama alanı bulmuştur. Bunlar sadece mevcut olanlardan ayrı yeni bilimler olarak değil, fakat farklı disiplinleri reddetmeden geleneksel sınırları aşan yeni bir bakış açısı olarak görülebilirler. Önce, kartezyen dünya görüşüyle aynı gelenek içinde gelişmişlerdir. Anılan yaklaşımların ön koşulu, gözleyen kişinin incelediği(sistem denen) nesneyi, özne ile incelenen nesne arasındaki iyi bilinen ve sağlam kurulmuş kopukluk çerçevesinde dışardan algılamasıdır. Sözü edilen yöntem ilk olarak makinelerin kurulması ve kontrol edilmesi için geliştirildiğinden, bu dıştan bakış açısı doğal ve yararlıydı. Sistemler kuruluyor ve inceleniyordu, bir başka deyişle nesneler çeşitli parçalardan oluşturuluyor ve işlemeleri tüm parçaların birleşmesinin bir sonucu oluyordu. Bu bütünün maddi özellikleri ve parçaları değil, işlemesi, düzeni ve kontrolü önemliydi.

Mühendisler bundan sonra termostat gibi çok iyi işleyen makineleri yapmaya başladığında, izledikleri yöntemin açıklaması, neden sonuç bağlantısına ilişkin çok beğenilen düşüncelerle uyuşuyordu. Dünyaya ilişkin bilimsel bakış açımızın temellerinden birine göre, bir olay, bir başka olayın nedeni olarak kabul edilmek istiyorsa, lütfedip sonucundan önce yer almalıdır. Buna karşın, termostat gibi makineler, bazı işleyişleri kontrol edebilmektedir. örneğin oda ısısı düştüğünde makinenin ısısı artar. çünkü parçaları arasındaki etkileşim, sonuç ile neden arasında net bir ayrıma izin vermeyecek şekilde örgütlenmiştir. Belli bir davranış bir eylem silsilesine yol açmıştır. Bu bir bozukluğu ve hedeflenen nominal bir değerden sapma sorununu düzeltme çabasında olduğu gibi, kendi kendisini düzeltebilir.

Organizmalarda bedensel yapıların ve denge biçimlerinin nasıl sürdürüldüğünü inceleyen biyologlar, yaşam süreçlerinin söz konusu olduğu durumlarda böyle geribildirim halkaları(feedback loops) bulmuşlardır. Beden ısısının 37^C de korunması bu kontrol ilkesine bir örnektir.

Böyle olayların dinamiğini incelemek isteyen bir araştırmacının rahat bir vicdanla, doğrudan bir neden-sonuç ilişkisini betimleyebilmesi kendisine olanaksız gözükecektir. Ne ısıtmayı engelleyen yüksek oda ısısını(ne de olsa ısıtma sisteminin kendisi, yapacak birşey olmadığından emindir), ne odayı böylesine çok ısıtmış olan ısıtma sistemini( her şeyden önce, ısınmaya yol açan durum odadaki serin havaydı) suçlayabilir.