Yunan Mitolojisinde Cinsellik

Yunan mitolojisinde tanrıların kralı Zeus’tu ama, halk arasında en çok sevilen tanrı da aşk tartrısı Eros ‘tu. Eski Yunanlılarda Eros la ilgili değişik inanışlar vardı. Aşk tanrısı kimi zaman, bütün yaşamı belirleyen temel ilke olarak görülürdü: Eros, başından beri, evrenin yaratılışına damgasını vurmuştu. M. Ö. VIII. yüzyılda yaşamış Yunan şairi Hesiod, evrenin doğuşu ve tanrıların soy ağacıyla ilgili “Theogonia” adlı yapıtında, Eros’un evrende henüz sadece Kaos (kargaşa, boşluk, sonsuz karanlık) ve Toprağın bulunduğu sırada doğduğunu söylemekte, oyun yazarı Aiskhylos da «Danaid» /erinde Eros’un Yer ile Gök’ün birleşmesini sağladığını belirtmektedir. Eros, genel olarak, ayrı maddelerin bir araya gelme eğilimini temsil etmektedir.Eski Yunanlılar bedensel güzelliğe çok önem verirlerdi; güzellik, ölümsüzlüğün koşullarından biriydi. Bu yüzden, sanatlarında, çirkinliğin tasvir edilmesinden bile kaçınılmıştır. Eros da çoğu zaman güzellik tanrıçası Afrodit’in oğlu olarak düşünülmüş ve bu iki tanrı, eski Yunan sanatının ilk döneminde erkek ve kadın güzelliğinin temsilcisi olmuşlardır. Yunan sanatının Büyük İskender zamanındaki ikinci döneminde ve özellikle Roma sanatında Eros’un tombul ve sevimli bir çocuk olarak düşünülmesine rağmen, daha önceki sanatçılar onu güzel, ince ve ölçülü bir vücuda sahip, genç bir erkek olarak çizmektedirler. Böylece Eros, atletlerin ideali haline de gelmiştir; Yunanlı erkeklerin çıplak delikanlıları seyretmeye gittikleri spor salonlarının girişine Eros’un heykelleri yerleştirilmiştir. Giderek Eros erkekler arasındaki eşcinsel ilişkilerin de koruyucusu haline gelmiştir; bu dönüşüm, sanatta Eros’un tasvir ediliş biçimini de etkilemiş ve başlangıçta çevik ve sert çizgili bir delikanlı olarak düşünülen aşk tanrısı, sonraları daha yuvarlak çizgili ve kışkırtıcı bir beden yapısı kazanmıştır. Yunan sitelerinde eşcinsellik olağan, hatta değer verilen bir davranıştı ve mitolojide tanrıların ilişkilerinde önemli bir yer tutuyordu. Tanrı Zeus, Ganymedes adlı çok güzel bir Truvalı prense aşık olmuş ve bir kartal kılığına girerek onu Olimpos’a kaçırmıştı; Tanrı Apollon da arkadaşı ve sevgilisi olan Hyakhintos adında bir genci, birlikte disk atarken istemeyerek öldürmüş ve gencin toprağa damlayan kanından tanrılar sümbül çiçeğini yaratmışlardı.

Eski Yunanlılarda din, cinsel aşkın her çeşidine izin vermekteydi; erotik coşku, şarap tanrısı Dionysos’la olan bağıntısından ötürü, kutsal bir işlev kazanmıştı. Dionysos, ilk Yunan efsane ve şiirlerinde rastlanmayan, oldukça geç ortaya çıkmış bir tanrıydı. Eros’un özellikleri daha sonraki dönemlerde Dionysos tarafından üstlenilecekti; ama arada, önemli bazı ayrılıklar da vardı. Dionysos Yunan tanrıları arasında, annesi tanrıça olmayan tek tanrıydı: tanrı Zeus’un Thebes prensesi Semeleden olma oğluydu. Ayrıca, öbür tanrılar gibi Olimp&sdağında oturmazdı: bir Yer tanrısıydı, bağlarda, kırlarda, ormanlarda dolaşırdı. Ve Eros gibi sadece aşk tanrısı da değildi; cinsel uyarım ve hazla ilgili olduğu kadar, bereketle de ilgiliydi. Bu yönüyle Dionysos halkın günlük yaşamına, ev yaşamına da karışır, toprağın ekilmesini, hasadın alınmasını ve somunun bölünmesini adım adım izlerdi. Üzümün koparılıp şarap presine getirildiği hasaılzamanında Dionysos festivalleri düzenlenir, erkekler ve kadınlar sarhoş olur ve toplu bir cinsel birleşmeye girerlerdi.

Ancak Dionysos her zaman bir haz ve eğlence tanrısı da değildi; sevinç kadar hüzün ve kasveti de tanırdı. Yağmurun yağmadığı ve güneşin hep parladığı Olimpos’ta değişmez bir haz ve mutluluk anında doğmuş bütün öbür tanrılardan farklı olarak, acı da çekebilen bir tanrıydı. Hasadın alındığı, üzümün toplandığı ve dalların çıplak kaldığı sonbahar ve kıs ayları, toprakla birlikte Dionysos’un da keder dönemiydi.

Eski Yunan uygarlığından bugüne kalan birçok vazo ve kâsede Dionysos festivallerinden erotik görüntüler bulunmaktadır. Bunlarda Dionysos’un şarapla coşturduğu orman ve su perileri, satyr’ler ve maenad’lar, dansederken ve sevişirken görülmektedir. Şarap tanrısı, peşinden gelen insanlara ve yarı insan yarı hayvan yaratıklara karşı yumuşak ve sevecen olabildiği gibi, kötü ve zalim de olabilmekteydi. Onları coşturduğu kadar çılgınlığa ve toplu ölüme de sürüklemekte, şarapla çıldırttığı kadınlar (maenad’lar) dağlarda, kırlarda rastladıkları her canlıyı parçalamakta ve etlerini çiğ çiğ yemekteydi. Ama bu tür tören ve ayinlerin aynı zamanda ölümden sonra dirilme ve sonsuz canlılık gücü de verdiği düşünülmekteydi. Ölümle erotizmin, mutlulukla kederin, hazla acının birliğini simgeleyen Dionysos, hiç kuşku yok ki Yunan tanrıları arasında sonraki dönemlerde de en etkilisi olmuş ve modern zamanlarda sanat ve yaratıcı yetiyle ilgili teorilerde de yeralmıştır.

Yunanlıların ve onlardan sonra da Romalıların Dionysos’a (Roma mitolojisinde şarap tanrısı, Baküs adını almıştır) tapınmasında önemli bir etken de çeşitli büyülerin gücüne olan inançtı. Bu inanç, kendisini fallus kültünde ortaya koyuyordu. Fallus’a (erkek cinsel organı) tapma, bütün eski dinlerin önemli bir parçasıydı. Yunan ve Roma mitolojisinde fallus ibadetinin simgesi aynı zamanda bir bereket tanrısı da olan Priapus’tur. Yunan ve Roma toplumlarında, halkın, bu sürekli dik ve çok büyük bir penisle resmedilen tanrının heykel ve resimlerini hem tarlalarda bir bereket simgesi olarak hem de “kem gözlere ” karşı bir tür muska olarak da kullandığı bilinmektedir. Öbür küçük tanrılar da çoğu zaman son derece abartılmış penislerle tasvir edilmiştir; bunların en ünlüsü, bugün Efes müzesinde bulunan Bes’tir. Bütün Dionysos tapınaklarının da kendi fallus imgeleri vardır: bu kimi zaman şarap tanrısının büyük penisli bir heykeli, kimi zaman penis başlı bir kuş, kimi zaman da penis biçiminde bir kandildir. Çeşitli Dionysos törenlerinde de kadınlar, ağaçtan ya da taştan devasa penisleri taşır ve üstüne binerlerdi. Sofokles, Öripides ve Aristofanes gibi eski Yunan tiyatrosunun ustaları, oyunlarında bu tür sahnelere yer vermişlerdir.

alıntı