Hayvan Deneyleri

Hayvan Deneyleri – Sorunsala Giriş

Dr. Corina Gericke

Giriş

Günden güne binlerce hayvan kimya ve ilaç sanayiinin laboratuarlarında, yüksek okul ve araştırma enstitülerinde acı çekiyor ve ölüyor – sözde bizim yararımız için. Buna karşın acı çekebilen canlılar üzerinde yapılan deneyler etik değil, hayvan deneyleri ayrıca insan hastalıklarını araştırmak ve tedavi etmek için uygun yöntemler de değiller.

Deneylerde kaç hayvan ve hangi hayvan türleri kullanılıyor?

Büyük farkla en çok fareler ve sıçanlar araştırma amaçlı öldürülüyor. Resmi verilere göre bunlar toplam yüzde 72yi teşkil ediyor. Ama aynı zamanda tavşanlar, kobaylar, hamsterlar, tavuklar, balıklar, kurbağalar, domuzlar, sığırlar, koyunlar, köpekler, kediler ve maymunlar da kullanılıp atılan ölçüm cihazları yerine kullanılmaktalar.

Alman ekonomi bakanlığının verilerine göre 1997 yılına kadar araştırma amaçlı öldürülen omurgalı hayvanların sayısı azalma eğiliminde. Verilerin toplanmaya başladığı 1989 yılından sonra, hayvanların sayısı 2,6 milyondan 1,5 milyona geriledi. Ondan sonra bu rakam yeniden yükseldi. 2001 yılında 2,1 milyon hayvan araştırmalarda acı çekmiş ve ölmüş olmalı.

2000 yılında daha öncesine göre çok daha fazla hayvan deneyi yapılan alanı kapsayan yeni bir hayvan deneyi bildirim kararnamesi yürürlüğe girdi. Buna göre artık aşı maddesi denemesi, organ çıkartma ve bilimsel amaçlı öldürmenin de adı anılıyor. Yeni istatistik kayıtlama büyük bir şeffaflık sunsa da, deneylerle ilgili olarak “tüketilen” hayvanların sayısı hakkında sadece spekülasyon yapılabilir. Çünkü daha yetiştirme ve “depolama” sırasında sözde artık olarak bir çok hayvan öldürülüyor ya da esas deneyden önce bakım ya da taşıma sırasında ölüyor. Yine aynı şekilde istatistiklerde, öğrencilerin eğitimi sırasında ölen hayvanlar gibi, gen tekniği dönüştürülmüş soyların oluşturulmasına hizmet edenler de bulunmamaktadır. Salyangozlar, böcekler ve yengeçler gibi omurgasız hayvanlarsa hiç sayılmamaktadır.

Hangi alanlarda hayvan deneyleri yapılıyor?

1. İlaç araştırmaları ve kimya sanayii

Deney hayvanlarının yüzde 44ü ilaç ve kimya sanayiinde kullanılmaktadır. Hayvanlar üzerinde sadece yeni ilaçlar değil, aynı zamanda kimyasal maddeler, deterjanlar, temizlik maddeleri, bağımlılık yapıcı maddeler, hastalık arttırıcılar, gıda maddeleri, gazlar, asitler, yağlar vb. de denenmektedir. İnsanla ilişkisi olabilecek, herhangi bir biçimdeki herşeyin olası en zarar verici etkileri öncelikle hayvan deneylerinde sınanmaktadır, bunların başında:

Zehirlilik (toksisite)

Anne karnındaki tohuma verdiği hasar (Teratojenite)

Kalıtsal hasar (Mutajenite)

Kansere yol açış (Kanserojenite)

gelmektedir. Her ürüne göre başka testler de uygulanmaktadır, örn. tahriş edici ve yakıcı özellikler, balıklara karşı zehirlilik ve doğaya yönelik hasar verici etkiler.

Buna karşın bu “sakıncasızlık sınamalarının” tüketiciye vaadedilen güvenceyi sağlamadığı gösterilmiştir. Sürekli olarak insana zarar veren, hatta sıklıkla yıkıcı etkiler gösteren ilaçlar ve başka ürünler piyasadan kaldırılmaktadır. Gerek insanlar ve hayvanlar, gerekse de farklı hayvan türleri arasında dayanıklılık ve etki bakımından olduğu kadar, maddelerin alınış, dağılış ve vücuttan atılışı bakımından da temel farklılıklar vardır. Hiç bir zaman insanın bir tıbbi maddeye bir deney hayvanıyla aynı şekilde tepki vereceği veya deney hayvanının insanla aynı tepkiyi göstereceği güvenilir bir şekilde ileri sürülemez. Hayvanlar üzerindeki deneylerin sonuçları insanlara uyarlanamaz.

2. Temel araştırmalar

Temel araştırmalar büyük oranda amaçsızdır, kısmen de insan vücuduna ait normal ve hastalıklı süreçlerin bilgisinin artırılması ve bu süreçlerin daha iyi anlaşılmasıyla ilgilidir. İnsan hastalığının semptomlarını yaratmak için, hayvanlar yapay biçimde hastalandırılır. Örneğin bir inme yaratmak için beyne giden kan akışı kesilir, ya da hayvana bir tümör ekilir.

Bu sözde “hayvan modelleri” insan hastalardaki karmaşık hastalık ve tedavi süreçleriyle eşitlenebilir değildir. Beslenme, yaşam alışkanlıkları, bağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması, zarar verici çevre etkileri, stres, psikolojik ve sosyal faktörler gibi hastalık oluşumunun önemli noktaları gözardı edilir. Hayvanlarla yapılan çalışmaların sonuçları bu yüzden yanıltıcı ve önemsizdir. Olgusal olarak hayvan deneyi yönelimli bilim, onlarca yıllık araştırma ve bir çok milyonlarca hayvan kullanımına karşın, kanser, kalp-damar hastalıkları, şeker hastalığı ve romatizma gibi uygarlık hastalığı denilen hastalıkları yenememiştir.

3. Gen tekniği

Gen tekniği alanında da hayvanlar “kullanılır”. Öncelikle gen tekniği yöntemleriyle kalıtım maddeleri değiştirilir. Bir çok durumda bu başarısız olduğundan bu şekilde dönüştürülmüş bir çok hayvan daha anne karnında ölür, ya da sakat gelişmiş olarak dünyaya gelir. Gen dönüşümüne tabi tutulmuş fareler ve sıçanlar, örn. kansere, alzheimera ya da romatizmaya yakalanmak zorundadır. Üzerlerinde hastalık araştırılır ve insanlar için terapiler geliştirilir. Her şeyden önce ekonomik nedenlerle gen dönüşümlü domuz, balık gibi “kullanım hayvanları” çok daha hızlı büyümek ve daha iri olmak zorundadır. Domuzlar ayrıca gelecekte insanlar için “organ bağışlayıcılar” olarak düşünülmektedir. Hayvan organlarının insan bağışıklık sistemi tarafından şiddetle reddedilmesini engellemek için domuzlar gen dönüşümüne tabi tutulmaktadır. Tavşanlar, keçiler ve inekler “bioreaktörler” olarak sütlerinde insan proteini üretmek zorundadır. Bu ilaçların üretiminde ve gıda maddesi tamamlayıcıları olarak kullanılmak istenmektedir.

Gen dönüşümlü hayvanlarla yapılan deneylerin sonuçları da sadece bu hayvanların tepkileri üzerine bir şeyler söyleyebilir. İnsanlar için bir kehanet mümkün değildir. Hayvan organlarının insanlara transplantasyonu ayrıca hastalık yapıcı maddelerin aktarımı riskini de taşımaktadır. Yeni ve insan için tehlikeli salgın hastalıkların patlaması ise bu durumda ihtimal dışı bırakılamaz.

4. Kozmetik

Hiçbir Alman yasası kozmetik ürünler için hayvan deneylerini öngörmez. Hatta hayvan koruma yasası sonal ürünlerin test edilmesini temelde yasaklar. Buna karşın hala daha, kozmetik ürünlerin bileşenleri olabilecek yeni maddeler için vahşi deneyler düzenlenir, genellikle de tavşanlar ve kemirgenler üzerinde. Bu maddeler zehirlilik, deri ve göz tahrişleri, deri alerjilerine yol açma, kalıtsal bozukluğa ve kansere neden olan özellikler bakımından test edilir.

Buna karşın hayvan deneyleri bu maddelerin insan üzerindeki etkisi konusunda güvenilebilir öngörülere izin vermez. Daha şimdiden, uluslararası olarak büyük oranda halen kabul görmemiş olmakla birlikte, hayvan deneyleri olmaksızın sonuç verebilen test yöntemleri mevcuttur. 2009 yılında hayvanlar üzerinde test edilmiş kozmetik ürünlerin ABye ithali yasaklanacak. Ancak bunun güzellik ürünleri için hayvan eziyetine son noktayı koyup koymayacağı tartışmalı. AB, eğer o tarihe kadar uluslar arası kabul görmüş hayvan deneyinden bağışık test yöntemlerinin yeterince hazır olmaması halinde, yasakların daha ileri bir tarihe ertelenebileceği gibi küçük bir arka kapıyı açık bırakmakta.

5. Yüksek öğrenim /eğitim

Bir çok alman yüksek okulunda biyoloji, tıp ve veterinerlik öğrencileri eğitimleri kapsamında hayvan deneylerine katılmak, ya da önceden öldürülmüş hayvanları teşrih etmek zorunda. Bu deneyler sadece teorik ders materyalinin canlandırılmasına hizmet etmekte.

Daha şimdiden bir çok üniversitede ders materyalini hayvan deneyinden çok daha anlaşılır hale getiren ve ayrıca etik olarak da kabul edilebilir, hayvan deneyinden bağışık ders yöntemleri uygulanmakta.

6. Diğer alanlar

Aşıların ve serumların yapımında hayvanlara, örn. hastalık yapıcı maddeler şırınga edilir. Bir süre sonra kanları alınır, ya da kan kazanımı için öldürülürler. Kanlarından antikor elde edilir. Aşıların her bir Charge’ı (üretim birimi) bir çok hayvan deneyinde test edilir. Böylelikle herbiri farklı yoğunlukta aşı maddesi ve sonuçta da kendisine karşı aşının koruma sağlayacağı hastalık yapıcı şırınga edilmiş fare grupları elde edilir. Çok az aşılanmış ya da hiç aşılanmamış fareler enfeksiyon nedeniyle acı çekerek ölür. Virüsler, bakteriler ve parazitler hayvanlarda “depolanır”. Böylece örneğin yaşayan domuzlarda araştırmalar için uygun mide bağırsak solucanları elde edilir. Belirli zaman aralıklarıyla ev sahibi hayvanlar öldürülür ve yenilerine hastalık bulaştırılır. Kan emici uyuz ya da sakırgaların beslenmesi için bu parazitler hayvanların derilerine yerleştirilir.

Yine kuduz virüsü gibi bazı hastalık yapıcıların tanısı için hayvan deneyleri alışılmıştır.

İnfüzyon çözücü maddelerin, ameliyat materyalinin, aşıların, ateş çıkarıcı maddelere karşı ilaçların rutin kontrolleri için de tavşanlar kullanılır.

Neden Hayvan Deneyleri Yapılıyor?

1. Tüketicilerde yeni kimyasal ve tıbbi ürünlere yönelik bir güven ve güvenlik duygusu uyandırmak gerekir. Hayvan deneyleri böylece bir Alibi fonksiyonu gösterir: Malların gerçekte olmayan sakıncasızlığını yansıtır.

2. İlaç yasasından Deterjan ve temizlik maddeleri yasasına kadar yaklaşık 20 alman yasası ve kararnamesi ile yaklaşık 20 AT yönergesi hayvan deneylerini öngörür.

3. Hayvan deneyleri ilaç üreticisinin riskini sağlama alır. Böylece istenmeyen yan etkiler gibi olaylarda, eğer uygun deneysel çalışmaları yerine getirmişse tutuklanmaz.

4. Akademik ünvan almak için hayvan deneyleri modadır. Birçok deney bilimsel merak, araştırmacı güdüsü ya da önem kazanma hırsından dolayı yapılır. Şan ve şeref için bilimsel dergilere mümkün olduğunca çok yayın verme baskısı bir çok araştırmacıyı sürekli sapkın deney yönergelerine yöneltir.

5. Alışkanlık ve rutin de aynı şekilde hayvan deneylerinin yanlış yoluna yöneltir.

6. Bütün bir sanayi hayvan deneyleriyle yaşar ve kar eder. Yetiştiriciler, satıcılar, yem üreticileri, kafes ve donatı yapımcıları, bilimciler, enstitüler vs. Hepsi için hayvanların acıları ve ölümleri çıngırdayan paralara dönüşür.

Hukuki Temeller Nedir?

Hayvan koruma yasasının birinci maddesine göre hayvanlar “Mitgeschöpfe” (bizimle ortak yaratılmışlar) dir. Onlara mantıklı bir neden olmaksızın ağrı, acı ya da zarar vermek yasaktır. Buna karşın bu yüce sözler bir kaç paragraf sonra saçmalığa ulaşır. “Mantıklı neden” olarak insanın herhangi bir faydasıyla ilgili olan herşey kabul edilir. 7. paragrafa göre hayvanlara hastalıkların önlenmesi, tanınması ya da tedavi edilmesi, çevre tehditlerinin tanınması, madde ve ürünlerin sakıncalarının test edilmesi için ve temel araştırmalar kapsamında ağrı, acı ya da zarar verilebilir. Yani: Pratikte düşünülebilir tüm hayvan deneyleri izinlidir. Hayvan koruma yasasının hayvan deneyleri bakımından gözönünde tuttuğu kimi sınırlamalar da (örn. etik kabul edilebilirlik) bugüne kadar uygulanamamış, sonuçta anayasada güvence altına alınmış araştırma ve öğrenim özgürlüğü aracılığıyla safdışı edilmiştir. Bu yüzden 2002 yazında hayvan hakları yasasının anayasa güvencesine alınması en azından araştırma ve öğrenim özgürlüğü ile hayvan korumayı terazinin farklı kefelerine koymak açısından belirleyici bir adımdır. Bu yasal yeniliğin pratikte ne getireceğini beklemek gerekiyor.

Hayvan deneyi olmadan olmaz mı?

Hayvan deneyinden bağışık araştırma alanında son yıllarda büyük ilerlemeler kaydedildi. Bugün bir çok “In-vitro” yöntemler, “deney tüpünde” testler var. Bunlar sonuç geçerli ve tekrarlanabilir, ama aynı zamanda masrafsız ve sıklıkla hayvan deneylerinden bile daha ucuz. Yeni ilaçlar günümüzde “bilgisayarda” geliştirilebilir ve mesela ameliyatlardan elde edilmiş insan hücre ve doku kültürleri üzerinde test edilebilirler. Kalıtsal bozuklukların test edilmesinde bakteri kültürleri uygundur. Kimyasalların ve kozmetik ürünlerin deri tahriş edici özellikleri yapay deride test edilebilir. İlaçlardaki ateş çıkarıcı maddelerin ve aşıların araştırmasında bugün artık insan kanıyla yapılan bir test bulunmaktadır. Gelişmiş bilgisayarlar bugün bile yeni maddelerin farmakolojik etkilerini önceden kestirmeye olanak vermektedir. Böylece uygun olmayan maddeler en başından hayvan deneylerinde kullanılmayacaktır. Biyoloji, tıp ve veterinerlik öğrencileri fizyolojik ilişkileri filmlerle, bilgisayar simulasyonlarıyla ya da acısız öz deneyimlerle öğrenebilirler. Bu yöntemlerin bazıları şimdiden kullanılmaktadır, diğerleri benimsenmeyi ve kabul edilmeyi beklemektedir.

Hayvan deneyleri dönemi sona ermeli

Hayvanlar sevinci ve acıyı, ağrıyı ve korkuyu ve diğer duyguları insanlar gibi hissedebilirler. İnsan şiddeti ve keyfiyeti önünde korunmaya yönelik temel bir hakka sahiptirler. Hayvan deneyleri bu nedenle etik olarak haklı çıkarılamaz.

Ayrıca hayvan deneylerinin sonuçları insanlara aktarılamaz. Yeni bir ilacın ya da bir kimyasal maddenin insanda nasıl bir etki yaratacağı, hayvan deneylerine dayanarak gerekli güvenlikte tespit edilemez. Ancak bir madde insana verildikten sonra insanın hayvanla benzer bir tepki verip vermediğiyle ilgili bir şeyler söylenebilir.

Hayvan Hakları İçin İnsanlar – Hayvan Deneyi Karşıtları Federal Birliği bu yüzden hayvan deneylerini etik, tıbbi ve yöntemsel nedenlerle reddediyor. Hayvan deneyleri yanlış yoldur ve kaldırılmalıdır. Halihazırda kullanılan hayvan deneylerinden bağışık test yöntemleri tıbbi ilerlemenin “hayvan kullanımı” olmadan da garantili olduğunu göstermektedir. Bunun için olasılıklar sonuna kadar araştırılmamıştır. Araştırmanın bu türü geleceğe giden yolu göstermektedir, hayvan deneylerinin olmadığı geleceğe.

Dr. Corina Gericke

Veteriner – Hayvan Deneyleri Uzman Raportörü

Hayvan Hakları İçin İnsanlar – Hayvan Deneyi Karşıtları Federal Birliği

Arkadaşlar ülkemizde öğrencilerin TÜBTAK proje yarışmaları vs. için olsun hayvan kullanarak proje çalışması yapmasına izin verilmiyor.Avrupa ülkelerinde gayet serbest ve ben sırf bu yüzden biyoloji projesi yapamıyorum yarışmalar için.Bu hiç adil bi davranış değil.TC'de bilim adamları da sonuçta hayvanlarla yapıyor deneyleri