Globe Tiyatrosu

Globe Tarihçesi

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage001.jpg.asp

“Lord Chamberlain’s Men” adlı bir tiyatro topluluğunun 1599 yılında Londra’da Thames nehrinin güney yakasındaki Southwark’ta kurduğu Globe Tiyatrosu, “Theatre” (1576) adlı bir başka tiyatro binasının yıkımından arta kalan kerestelerle inşa edilmiştir. Meyhane ve genelevleriyle ünlü yoksul bir mahalle olan Southwark, 16. yüzyılın ortalarından itibaren, dönemin püriten anlayışının aşırı “dünyevi” bularak kent merkezinden dışladığı halk tiyatrolarının merkezi haline gelmiştir. Önceleri ekseriyetle belediye ve okul binaları ya da bir defaya mahsus tahsis edilen açık ya da kapalı mekanlarda oynayan, profesyonel oyunculardan kurulu seyyar sahneler; 1558-1603 yılları arasını kapsayan ve adına “Elizabeth Dönemi” denilen zaman diliminde, hem oynayıp hem de çalışabilecekleri daimi yerlere kavuşmuşlar; “bayağılıkları”ndan taviz vermeden –sözgelimi, Globe’un hemen yakınında bulunan Bear Garden, tiyatro gösterimlerinin yanında, zincire bağlanmış bir ayının köpeklerle dövüştürüldüğü “ayı avı” adlı popüler oyuna da ev sahipliği yapmıştır– sanatlarını icra edebilmişlerdir. 1613’te yanan Globe Tiyatrosu ikinci kez yapıldıktan sonra, 1642’de Cromwell’in tiyatroları kapatmasına kadar işlevini sürdürmüş, 1644’te tümüyle yıkılmıştır.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage002.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage002.jpg.asp

Londinum florentissima Britanniae urbs... (ayrıntı), Claes Jansz. Visscher, gravür, 1625.

1644’ten bu yana dünyanın çeşitli ülkelerinde rekonstrüksiyonları yapılan, kimi zaman “aslına sadık” kimi zaman da “özgün” olma iddiasıyla sayısız kez yeniden tasarlanan Globe Tiyatrosu’nun gerçek görünümü ve mimari yapısı hakkında kesin bir bilgiye sahip değiliz. Bugün Elizabeth dönemi tiyatrolarının dairesele yakın sekizgen planlı, ahşap ve çatısı kısmen açık mekanlardan oluştuğu bilinmektedir. Tarihçiler Globe’un da diğerleri gibi çokgen planlı olması gerektiğini düşünmekle birlikte, kaç kenarlı olduğu konusunda –20 diyenler çoğunlukta olmakla birlikte– kesin bir sayı verememektedirler. Bunda mevcut tarihsel belgelerdeki tasvirlerin tutarsız oluşu da büyük rol oynamaktadır. Sözgelimi, 1600’lü yılların başında John Norden (1548-1625) tarafından yapılan ilk gravürlerde kimi yerde altıgen kimi yerde daire biçiminde çizilen Globe, 1625 yılında yapılmış Claes Jansz Visscher (1587-1652) imzalı bir başka gravür çalışmasında sekizgen planlıdır ve abartılı düşey vurgulara sahiptir. Wenceslaus Hollar (1607-1677)’ın gravüründe ise Globe ile Bear Garden birbirine karıştırılmış; her iki bina da köşeli formları belirsizleştirecek kadar kusursuz bir daireselliğe kavuşmuştur.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage003.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage003.jpg.asp

Londra’nın Uzaktan Görünümü (ayrıntı), Wenceslaus Hollar, 1647.

Globe’un görünümüyle ilgili yapılan tahminlerde dönemin diğer tiyatroları arasında, geçmiş tasvirlere de yansıyan belirgin benzerliklerden de oldukça yararlanılmıştır. Southwark’da kurulan ilk halk tiyatrosu Rose (1587), Shakespeare’in yanısıra Christopher Marlowe ve Ben Johnson gibi dönemin ünlü oyun yazarlarını konuk etmiştir. 1989 yılında yapılan arkeolojik kazılarda ortaya çıkan kalıntıları, bugün Elizabeth tiyatrolarıyla ilgili doğrudan bilgi niteliğinde en önemli kaynaktır. Francis Langley tarafından 1596 yılında yapılan ve 1632’de yıkılan Swan Tiyatrosu’nun Hollandalı bilim adamı Johannes de Witt tarafından yapılan çizimi, Arendt van Buchell’in yaptığı kopya sayesinde, Elizabeth tiyatrosunun günümüze kadar kalan tek tasviridir. Visscher’in Londra’yı resmeden gravürlerinde tiyatroların altıgen ya da sekizgen biçiminde olduğu görülmektedir. 1599’da yapımı tamamlanan Fortune ise, kare planlı olmakla birlikte, galerilerinin görünüşü gibi tasarımındaki kimi özellikleriyle de Globe’un görünümü hakkında değerli ipuçları sunmaktadır. Globe binasıyla ilgili bugüne kadar yapılmış en detaylı çizim, C. Walter Hodges (1909-2004) tarafından yapılan aksonometrik perspektiftir. Burada Globe 16 kenarlı tasvir edilmiştir. Bir diğer değerli çalışma ise John Cranford Adams’ın yaptığı sekizgen planlı Globe maketidir.

400 yıldır süregelen bir “asıl sahne” arayışı kadar “bugün nasıl olmalı” sorusu da Globe ve Shakespeare tiyatrosu odaklı tartışmaların ana sorunsallarından birini teşkil etmektedir. Günün ihtiyaçları doğrultusunda Shakespeare tiyatrosunun yeniden keşfedilmesi olarak tanımlayabileceğimiz bu sürecin bir parçası olan Globe rekonstrüksiyonlarının ilki, 1912’de Earl’s Court’da düzenlenen “Shakespeare’in İngilteresi” başlıklı sergi için mimar Sir Edwin Lutyens tarafından yapılmıştır. Texas’daki Eski Globe Tiyatrosu (1936) ile Uluslararası California Sergisi bağlamında gerçekleştirilen San Diego rekonstrüksiyonu (1935), tarihsel ayrıntıların öne çıktığı 30’lu yılların projelerine iki iyi örnektir. 1997’de Londra’da yapılan Shakespeare’s Globe ise, Elizabeth tiyatrosunu günümüze taşıması bakımından, bugüne kadar yapılmış en başarılı proje olarak kabul edilmektedir.

Modern tiyatro tasarımcılarının yakın dönemdeki çalışmalarında “tarihsel uygunluk” kaygısının giderek azaldığı görülmektedir. Bunda tiyatro topluluklarının teknolojik yeniliklere yönelik artan ilgisi ile seyircinin mekana ilişkin beklentilerindeki yükselme etkili olmuştur. Kanada’daki Stratford Shakespeare Festivali için özel olarak inşa edilen Festival Tiyatrosu melez mimarisiyle oldukça dikkat çekicidir. Çokgen planimetrisiyle Globe’u çağrıştıran, çatı konstrüksiyonuyla da modern mimarlığa gönderme yapan binanın sahne tasarımı, sürgülü sahne ile açık sahnenin ilginç bir karışımıdır. Shakespeare Tiyatro Topluluğu’na ait Sidney Harman Oditoryumu, farklı konfigürasyonlara kolayca adapte edilebilen sahnesiyle tiyatro topluluklarına çok yönlü bir kullanım imkanı sunmaktadır. 2003’te Kuzey Kutup Dairesi’nin 200 km kuzeyindeki bir İsveç kasabasına kurulan Buz Globe tümüyle buzdan yapılmış, yüzeyinde bulunan Elizabeth dönemine ait motiflerle de geçmişle olan bağını korumuştur.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage004.jpg.asp

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage004.jpg.asp

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage005.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage005.jpg.asp

Globe Tiyatrosu’nun yangından önceki dönemine dair çizimler.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage006.gif.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage006.gif.asp

Civitas Londini, John Norden, gravür, 1600.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage007.gif.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage007.gif.asp

1614’te ikinci kez yapılan Globe Tiyatrosu’yla ilgili çizimler.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage008.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage008.jpg.asp

Shakespeare Globe Tiyatrosu: Tahmini Bir Rekonstrüksiyon, Joseph Quincy Adams, kağıt üzerine karakalem ve çini mürekkebi, 1922 (Folger Shakespeare Library ve National Building Museum’un izniyle).

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage009.gif.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage009.gif.asp

Fortune Tiyatrosu, Richard L. Hay.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage010.gif.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage010.gif.asp

Globe sahnesi, J.C. Adams tarafından yapılan modelden uyarlanarak çizilmiş.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage011.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage011.jpg.asp

Swan Tiyatrosu eskizi, 1596-1597, Arendt van Buchell (Johannes de Witt’e ait çizimden kopya), kağıt üzerine karakalem ve çini mürekkebi (Utrecht University Library ve National Building Museum’un izniyle).

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage012.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage012.jpg.asp

Globe Tiyatrosu’nun tahmini maketi, J. Cranford Adams, Irwin Smith, ceviz ağacı, alçı.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage013.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage013.jpg.asp

İlk Globe binasının aksonometrik perspektifi, C. Walter Hodges, iki renkli afiş baskı, 1958.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage014.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage014.jpg.asp

Rose Tiyatrosu, C. Walter Hodges tarafından yapılmış maket.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage015.gif.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage015.gif.asp

Eski Globe Tiyatrosu, Yüzyıllık Texas Sergisi, Dallas, Texas, 1936 (University of Arizona Library, Thomas Wood Stevens Koleksiyonu ve National Building Museum’un izniyle).

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage016.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage016.jpg.asp

Earl’s Court Globe Tiyatrosu, Londra, 1912 (Birmingham Shakespeare Library ve National Building Museum’un izniyle).

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage017.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage017.jpg.asp

Uluslararası California Pacific Sergisi için yapılmış bir Globe rekonstrüksiyonu, San Diego, California, 1935.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage018.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage018.jpg.asp

Schwäbisch Hall, Almanya, 2000.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage019.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage019.jpg.asp

Buz Globe Tiyatrosu, Jukkasjärvi, İsveç, 2003 (fotoğraf: © Cindy-Lou Dale; National Building Museum’un izniyle).

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage020.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage020.jpg.asp

Shakespeare’s Globe, Londra, 1997.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage021.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage021.jpg.asp

Swan Tiyatrosu, Stratford-Upon-Avon, İngiltere, 1986.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage022.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage022.jpg.asp

Festival Tiyatrosu, Stratford, Ontario, Kanada, tasarım: Rounthwaite and Fairfield Architects, 1957.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage023.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage023.jpg.asp

Yeni Globe Tiyatrosu, New York, 2005 (© New Globe Theatre; National Building Museum’un izniyle). Tasarım, Brooklyn ile Manhattan arasında kalan New York rıhtımının yakınındaki Governors Adası’nda 1807-1811 yılları arasında inşa edilmiş ve uzun yıllar askeri hapishane olarak kullanılmış dairesel planlı Williams Kalesi’nin yeniden işlevlendirilmesine dayanmaktadır. Üç katlı yapının atriumuna aslına uygun modern bir tiyatro sahnesi kurulurken, açıklık hissini korumak için üstü cam bir çatı ile örtülmüştür. Modern soğutma, ısıtma ve aydınlatma sistemleriyle, tarihsel bir anıt niteliğindeki binanın sürdürülebilirliği artırılmaktadır.

http://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage024.jpg.asphttp://www.boyutpedia.com/ImageInlineDisplay%7EDocID%7E67342%7EimgName%7Eimage024.jpg.asp

Sidney Harman Oditoryumu, Harman Sanat Merkezi, Washington, D.C., 2006 (Diamond + Schmitt Architects / AMD Rendering; National Building Museum’un izniyle). Yapı, farklı türde sahnelemelere elverişli 800 kişilik büyük salon, 200 kişilik çok amaçlı küçük salon ve 80 kişilik oda sahnesiyle tiyatronun yanısıra müzik, opera ve dans gibi etkinlikleri de kapsayan oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir.

ALINTIDIR...:D