Cazın Kökleri

XIX. yüzyılın sonundan XXI. yüzyılın başına kadar, özellikle caz olarak adlandırılmasa da, yüzyıldan fazla bir Afro-Amerikan müziği tarihinden söz edilebilir. Vokal hali, blues (önceki spiritual evresi de dahil) ve bir temel malzeme olan ragtime, doğuş döneminin unsurları olarak kabul edilebilir. Caza bir doğum tarihi atfetmek yanlış bir karar olacaktır. Diyelim ki 1885’ten 1910’a kadar uzanan dönemde Louisiana’nın bazı zencileri birtakım müzikal gelenekleri bir araya getirmiş, onları hem korumuş hem de onların ötesine geçmiştir.

Afrika’dan artakalanlar. — Cazın bileşenleri arasında Afrika ile olan bağları hemen hissedilebilir olandır. O dönemde doğdukları topraklardan koparılan zenciler büyük bir çoğunlukla Kamerun’dan Senegal’e kadar uzanan böl gedendi ve buraları da ormanlık yerleşim olarak adlandırılan en zengin Afrikalı siyah yerleşimiydi (bunun tersi olan bozkır yerleşimiyse Müslüman etkisine daha açıktı ve siyahi özelliklere daha az sahipti). Kölelerin %90’ı Afrika’nın batısından, Angola dışından, Ekvator’un kuzeyindeki bölgeden gelmişti. Özgün kültürün kalıntıları kabilelerin parçalanmasına rağmen kölelerin arasında yaşamaya devam etti. Âdetlerin ve birçok diyalektiğin birbirine karıştığı enstrümantal, koreografik ve vokal bir gelenek sürdürüldü. Böylece, trompetçiler bir motiften yola çıkarak karmaşık türevlere ulaştı. Avrupalı müzisyenler gibi ritmik bir veriden melodik ve armonik bir veri geliştirdiler. Şarkıcılar ve ilk banjoları veya balafonları yapanlar kolektif müzikli törenler gerçekleştirmek için trompetçilere katıldılar.

Bu Afrika geleneğinin bir bölümü dua (preaching) prosedüründe tutulacağından ilk caz örneklerinde kendini gösterecektir. Diğer yandan, çoklu-ritim Kuzey Amerika’da gücünü yitirecek, ancak çok sonraları yeniden keşfedilecektir.

Afrika geleneği, her şeyden önce, Andre Schaeffher’in 1926’da "Caz" adlı kitabında ustaca söylediği gibi, ses ve gürültü arasındaki belirsiz sınırı yok eden bozulmuş tınılardan alınan bir zevkti. Ayrıca, dansın ve şarkının ritmik müziğini ayırmayan ritüel yaklaşım içinde bitmeyen bir tempo endişesiydi. Yurdundan sürülmüş işçiden geriye kalan ve Afrikalılığm özü olarak süregiden şey, sesi ve ritmi özgün bir şekilde yaşatmak, cazın içinde tamamen yok olmadan gelişmesini sağlamaktı.

Köklerinden koparılmışların müziği- - Afrikalı insan Amerika’da öz toprağının danslarını ve şarkılarını hatırlar ve Güney’in derinliklerinde Protestanlıkla karşılaştığında ilahileri kendi tarzında ele alır. Siyah koro ilk beyaz gözlemcilere mi ile si’yi do majör gamında bemol haline getiriyor-muş gibi görünür. Afrikalı gelenek, yurdundan sürülmüşleri, ikinci ve dördüncü ölçülerde ellerini çırpmaya yönlendirmiştir ki bu vurgulama ilk ve üçüncü ölçülere göre kulağa daha belirgin gelmektedir. Bu da yeni bir ritmik yoğunluk getirir. Bu şekilde ele alındığında, plantasyonda çalışanların dini müziği tamamen siyahi, spiritual bir müzik haline gelir, 1940’ların ortalarında ’gospel’ olarak adlandırılır.

Değişikliğe uğramış bu dini şarkılardan, Afrika şarkılarından ve Güney’in rustik şarkılarından (Go Doıun Old Hannah, Pick a Bale of Cotton gibi) doğan zenci Amerikan folkloru, bir tarafta balad (Saint]ames Infirmary) bir tarafta blues (John Henry) formunu alır. En eski siyah pelerinliler: Charley Patton, Blind Blake, Leadbelly, Blind Lemon Jef-ferson... Daha genç nesilse Albert King, B. B. King, Freddie King, Albert Collins, Stevie Ray Vaughan, Leroy Carr, Elmore James, Muddy Waters, John Lee Hooker... Şarkılı blues geleneği, gerek vokalistlerin gitar veya piyano eşliğinde söylemeleri, gerek her stilde çalan caz orkestralarının ve popüler şarkıcıların (Bessie Smith, Ethel Waters, Memphis Minnie, Etta James) girişimiyle canlı tutuldu.

Bazı beyaz bileşenler. - İlkel blues ile siyahi müzik sanatı, esas olarak, vokal kalırdı. Ama XIX. yüzyılda ve daha belirgin olarak son on yılında Louisana’nın siyahları, beyazların modasına uygun şekilde, polkalar, kadriller, marşlar, ezgiler çalan birkaç koro kurdular. XIX. yüzyılın sonuna doğru öncelikle piyano için düşünülmüş ve Avrupa’nın din dışı kültürünün siyahlar tarafından uyarlanması olan ’ragtime’ ortaya çıktı.

Cazın ilk dönemlerinde ragtime formunda benimsenen şarkılar, beyaz Amerikan popüler şansonlarıydı ve genelde dört fazdan oluşurlardı. AABA’nın her biri sekiz ölçülüydü, üçüncüsü "köprü" olarak adlandırılır ve köprü vazifesi görürdü (Örnekler: Lady Be Good, Sweet Sue, Honeysuckle Rose).

XVIII. yüzyılın sonunda ve XIX. yüzyıl boyunca sömürgecilerini eğlendiren siyahi müzik, beyaz minstrel sanatında alaycı bir uyarlama sahibi oldu. Eşzamanlı olarak, siyahlar, taklitçilerini taklit etmeye başladılar ve kendileriyle alay ettiler. Siyah minstreller ve beyaz minstreller karşılıklı olarak birbirlerinden ödünç aldıklarıyla Jean Christophe Averty’nin ustaca anlattığı dokunaklı bir traji-komedi yaşadılar.

XX. yüzyılın başında caz- - XIX. yüzyılın 80’li yıllarında New Orleans’ın halk orkestraları blues ve rag müziğini re-pertuvarlarına alınca caz orijinal bir müzik sitili olarak biçimlendi. Buddy Bolden’in topluluğu şehrin tavernalarında çalan ilk siyah caz orkestrasıdır ama -bu sıklıkla unutulur-bu caz kır şenliklerinde, Pontchartrain Gölü kenarındaki pikniklerde, cenaze alaylarında, karnavalda da çalınırdı ve bazen müzisyenler bir yük arabasına veya kamyona tü-neyerek halkın kazananı belirlediği ’bucking contest’ veya ’cutting contest’ gibi yarışmalarda kıyasıya mücadele ederlerdi.

L. Malson-C. Bellest

Çeviri: Esra Okutan

saol güzel konu