Etik Kuramlar Işığında Zorunlu HIV Testi

HIV testinin bazı koşullarda herkese zorunlu uygulanması toplum sağlığı açısından koruyucu bir yöntem gibi sunulmaktadır. Uzun süreli izlemlerinde ise bunun etkili olmadığı insanların testten kaçma yöntemleri geliştirdiği, bireylerin haklarına saldırı niteliği taşıdığı savunulur olmuştur. Kişinin vücut bütünlüğünü hafif de olsa bozarak kan alınmasına ve sonuçları psikolojik, fizyolojik birçok durumu değiştirecek bir testin zorunlu uygulaması halk sağlığı açısından korunmaya yönelik eğitimin sağladığı etkiyi yaratmadığı gibi kişi üzerinde olumsuz birçok etkisi olacaktır. Oysa mali yönden gideri daha fazla olacaktır. Ayrıca hasta ve insan haklarına aykırı bir eylemdir. Özerklik ilkesinin tümüyle çiğnenmesinin yarattığı değer kaybını karşılayacak etkililiği de saptanmamıştır.

HIV testinin + bulunduğu durumun farklı koşullar da ortaya çıkma olasılığı vardır. Bunlarda 1.si hastanın kendi isteği ile bu testi yaptırmasıdır. 2.si hastalanmadan olağan kontroller sırasında ortaya çıkmasıdır. 3. başka bir hastalık nedeniyle kişisel bağışıklık araştırılırken, 4. varolan hastalık belirtilerinin araştırılması sırasında HIV + bulunmuştur. Son olarak 5. durum hastanın talebi yoktur, sağlık personelinin kendini korumak amacıyla istemesi sonucu durum belirlenmiştir. Bu koşulların hepsinde önemli olan hastanın onayının HIV testi içinde alınmış olmasıdır. Şu andaki uygulamada rutin tetkikler içinde yer almadığından ayrıca sorulması önem taşımaktadır. Hastanın onayı varsa bu durumların hepsi etik açıdan uygun eylemdir. Hastanın rızası alınmadan gerçekleşen bir HIV+ sonuç varsa önce psikolojik destek sağlanmalı sonra sonuç açıklanmalıdır. Hekim yükümlülüğü açısından bu bilginin verilme yolu hastayla ilgili varolan belgelere uygun biçimde not edilmelidir. 6. olarak hastanın onayı olmadığı halde bir politika olarak uygulanmaktadır. Burada toplum sağlığının korunması, hastalığın yaygınlığının değerlendirilmesi gibi bir amaç saptanmaktadır. Fakat, bu konuda bir uzlaşma sağlanmış değildir. Etik alanında çalışanlar, belli koşullar dışında, zorunlu test uygulanmasına genel olarak karşı çıkmaktadırlar. Hukuksal açıdan bu konuda net bir sınıflama yapılmamıştır. Böylece zorunlu test sosyal, hukuksal ve etik boyutları olan, tıbbi olarakta anlamlılığı tartışma konusu olan bir uygulamadır. Bunun etik açıdan tartışılmasını kuramlara göre irdeleyelim

Kantiyen kurama göre ; Bireyin sorumluluk duygusu ve özgür istenciyle, içsel değerleri doğrultusunda tutum alışı önemlidir. İyiyi "iyi" olduğu için ödev yaklaşımıyla istemelidir. Araç - amaç ilişkisi eylemin niteliğine ilişkin bir değerlilik yaratmaktadır. Eylemin sonucu ne olursa olsun yola çıkarken saptanan amacın niteliği eylemin değerini belirler. Bireyin sorumluluk duygusu ve iyiye yönelik içsel değerleri güçlendirilerek yapılmayan, özgür istenç olmaksızın gerçekleştirilen eylem sonucu ne olursa olsun değersizdir. Zorunlu test uygulaması bu kurama göre kabul edilemez. Kişinin özerk kararı ile uygulanmalıdır.

Utilitaryen Kurama Göre ; Bu kuram en fazla kişinin iyiliğini sağlayan eylem en iyisidir diye tanımlanır. Bireyin içsel değerleri önemsenmez. Az sayıda olan insanların daha çok zarar görecek olması da, iyiliği çok olanların yanında ihmal edilebilir. Bu kuramda araç- amaç ilişkisi eylemin değerini belirlemez. Gerçekleşen eylemin sonuçları eylemin değerini belirler. Zorunlu testi bu kurama göre ele alırsak, eylemin sonucu gerçekten toplumun çoğunluğunun sağlık durumu üzerinde belirgin bir iyilik yaratıyorsa eylem iyidir. Zorunlu test grubun tamamına uygulanan ve çok az sayıda + vakanın partneri ve yakın çevresi üzerinde iyi eylem anlamına kavuşmaktadır. Genel populasyon açısından iyiyi tanımlamaz. Hatta özerkliğe müdahale anlamında sonuç olarak olumsuz etki yaratabilir. Eğitim bu açıdan da en değerli eylemdir.

Komunitaryen Kurama Göre ; Toplumu oluşturan her bir birey değerlidir. Tüm toplumun hep birlikte daha iyiye gitmesine yol açacak eylem en iyisidir. Burada da eylemin değerini tüm bireyleri daha iyi konuma hep birlikte ulaştıracak eylemin sonuçları önemlidir. Bireylerin içsel niyeti ve eylemin amacı önem taşımaz. Zorunlu testin böyle bir niteliği yoktur. Eğitimin ise toplumun tamamına bilgilenme yoluyla daha fazla iyilik getirme gibi bir etkisi vardır.

Liberal Kurama Göre ; "Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler" sözüyle tanımlanan liberal görüş, zorunlu test kavramını "zorunlu" kavramından ötürü reddeder bunun ötesinde, özgür davranabilme ve bireyin kendi istenci doğrultusunda eylemde bulunabilmesi ve bu eylemin iyiye ulaşması değerlidir. Her bir bireyin kişisel özellikleri ve yeterliliği oranında iyiye ulaşmasından yanadır. Bu kurama göre de zorunlu test savunulamaz.