Güneş Sistemi'nin en büyük yer kayması

Gök bilimciler, Satürn’ün buzul uydusu Iapetus’ta Güneş Sistemi’nin en büyük yer kaymasını tespit ettiklerini açıkladı.

Cassini uzay aracının Iapetus’tan elde ettiği görüntüler, bugüne kadar sadece Dünya ve Mars’ta görülen ve “Sturzstrom” olarak bilinen doğa olayının Satürn’ün uydusunda da gerçekleştiğini gösterdi. Sturzstrom, heyelanların 20-30 katı büyüklüğünde ve ‘yatay’ olarak yaşanan yer kaymaları olarak tanımlanıyor.

Sturzstrom’un nasıl gerçekleştiğine dair tartışmalar günümüzde devam ediyor. Cassini’nin elde ettiği fotoğrafları inceleyen bilim insanları ise buzul uydudaki yer kaymasının, “yüzeyin ısınması nedeniyle büyüyerek ilerlemeye devam ettiğini” düşünüyor.Dünya’da, yer kaymalarının kat ettiği yatay mesafe, dikey mesafenin iki katını geçmiyor. Sturzstrom’da ise yer kaymasının kat ettiği yatay mesafe, dikey mesafenin 30 katını bulabiliyor.

Iapetus’ta gözlemlenen olayın, materyallerin buzun üzerinde daha kolay kayması veya kaymanın ortaya çıkardığı ses dalgalarının kaya ve enkazı daha akışkan kılması gibi faktörlere bağlı olabileceği düşünülüyor. Yine de, kesin bir açıklama sunuşabilmiş değil.

‘IAPETUS BİR İSTİSNA’

Satürn’ün uydusundaki yer kaymasını tespit eden Washington Üniversitesi’nden Kelsi Singer, “Iapetus’un öne sürülen teorilere kıyasla kendine has bir düzene sahip olduğunu” belirtti.Singer, “Iapetus’ta yaşanan yer kaymalarının, Dünya’da gözlemlenemeyecek ve laboratuvar ortamında deneyi yapılamayacak kadar büyük, gezegen ölçeğinde bir olay olduğunu” ifade etti. ABD’li gökbilimci, “Gördüğümüz yer kayması kayalardan değil, buzullardan oluşuyor. Bu yüzden farklı bir yerçekimi söz konusu. Ayrıca, Iapetus’ta atmosfer veya manyetik alan bulunmuyor.Kısaca, Dünya’da gördüğümüz uzun yerkaymalarını açıklamak için kullandığımız teoriler, Iapetus için de öne sürülebilir” dedi.Iapetus, Güneş Sistemi’ndeki en ilginç jeolojik özelliklere sahip kozmik cisimlerden biri. Satürn’ün uydusu ekvator kısmında daha şişkin iken, kutupları daha basık. Ayrıca, yükseklikleri 20 km’ye varabilen devasa dağlara sahip. Ayrıca, bazılarının derinliği 25 km’yi bulan dev kraterleri bulunuyor.

‘EVEREST’TEN UZUN DAĞLAR’

Iapetus, Mars’ta görülenlere kıyasla çok daha büyük ‘dev yerkaymalarına’ sahne oluyor. Washington Üniversitesi’nden William Mckinnon, bunun sebebini Iapetus’un sahip olduğu inanılmaz topografyaya bağlıyor. McKinnon, “Tuhaf şeklinin yanı sıra, meteorların oluşturduğu kraterler çok derin, Everest’in iki katını geçen dev dağlar var... Bu kadar çok topografik özellik ara sıra farklı jeolojik olaylara imkan veriyor” dedi.

Singer, Iapetus üzerindeki araştırmasında gerilim kırılmalarını araştırıyordu. Ancak karşısına 30 dev yer kayması çıktı. Bunlardan 17’si krater duvarlarında, 13’ü ekvatordaki çıkıntıların eteklerinde yer alıyordu.Cassini fotoğrafları üzerinde yapılan analizlerde, Iapetus’taki buzun Dünya’daki buza kıyasla çok daha düşük bir sürtünme katsayısı olduğu ve bu kapsamda daha hızlı hareket ettiği belirlendi.

Singer ve meslektaşları, buzdaki çok küçük temas noktalarının kayma esnasında cidi ölçüde ısınıyor olabileceğini, böylece buz enkazın daha akışkan bir hale geldiğini düşünüyor. Singer, birgün fizikçilerin laboratuvar ortamında yapacağı deneylerin bu düşünceyi savunan sonuçlar ortaya çıkarabileceğine inanıyor.