Tasso

İtalyan ozanı (Sorrento, 1544 - Roma, 1595)

Ozan ve saray adamı Bernardo Tasso’nun oğlu olan Torquato Tasso Napoli’de Cizvitlerin yanında yetişti, latince ve yunanca ögrendi. 1554’te Roma’ya, ardından Bergamo’ya, 1559’da da ilk şiirlerini yazdığı Venedik’e gitti. Daha sonra gittiği Padova’ da, üniversitenin hukuk, hitabet ve felsefe derslerini izledi. 1562’de Fransız şövalye romanlarındaki konuları işleyen Rinaldo adlı şiirini yazdı. Yapıt, büyük bir başarı kazandı. Tasso, daha sonra Goffredo adlı bir şiir taslağı üstünde çalışmaya koyuldu (bu çalışması, ilerde ünlü yapıtı Gerusalemme liberata ’yı [Kurtarılmış Kudüs, 1581] oluşturdu). Ünü gittikçe yayılan Tasso, Eterei Akademisi’ne üye seçildi ve kardinal Luigi d’Este, Tasso’yu, Ferrara’daki evine davet etti (1565). 1570’te Fransa kralına özel bir görevle gönderilen kardinalle birlikte Paris’e gitti. Charles IX tarafindan ilgiyle karşılandı ve Ronsard’la tanıştı. Ama kardinal tarafindan gözden düşülürünce, parasız olarak Italya’ya döndü. Ferrara dükü, Tasso’yu iyi karşıladı (1572) ve ozan özgürce çalışma olanağını buldu: Aminta (1573) adlı pastoral dramını oynattı ve Godefroi de Bouillon yönetimindeki ilk Haçlıların Kutsal Yerleri ele geçirmelerini yirmi bölümden oluşan destansı bir anlatı biçiminde dile getirdiği Gerusalemme liberata ’yı bitirdi (1575).

Bununla birlikte, kuruntulara kapılan ve melankolik, tedirgin bir insan haline gelen Tasso kendine sürekli olarak eziyet edildiğine inanıyordu. 1576’da Gerusalemme liberata nın haberi olmadan basıldığını öğrenince tedirginliği arttı. Kutsal girişimlere, insan tutkularının betimlenmesini kattığı için dine saygısızlık ettiğinden korkan Tasso, Papalığın kendisini cezalandıracağını düşünüyordu. Bu tedirginlik, giderek deliliğe yakın bir hal aldı. Yoksulluk içinde, kent kent Italya’ yı dolaştı. 1579’da Ferrara’ya geri döndü. Saray tarafindan kötü karşılanınca son derece öfkelendi, bunun üstüne dük, Tasso’yu Sant’Anna Hastanesi’ne kapatmak zorunda kaldı. Bu önlemin, Tasso ile dükün kızkardeşi Leonora d’Este arasındaki aşkı engellemek için alındığı söylenir. Ama şiirlerinde, sık sık övmesine karşın Leonora hiçbir zaman Tasso’nun düşüncelerindeki kadın olmadı. Yedi yıl boyunca hastanede kalan Tasso, sakin olduğu zamanlar edebiyat çalışmalarını, özellikle de epik şiirini gözden geçirmeyi sürdürdü. 1586’da Mantoya dükünün isteği üstüne serbest bırakıldı, ama çok geçmeden, yeni koruyucusundan da ayrıldı. 1593’te, pek az başarı kazanan Gerusalemme conqu-istata ’yı (Fethedilmiş Kudüs) yayımladı. Bununla birlikte ozanı parlak bir biçimde yüceltmek isteyen papa ona, eski gelenekler uyarınca Capitolino’ da taç giydirme kararı aldı. Ama Roma’ya hasta halde gelen Tasso törenden önce Sant’Onofrio Manastırı’nda 25 Nisan 1595’te öldü. Bütün yapıtları arasında yalnızca Gerusalemme liberata değerini korudu ve bu yapıt, Tasso’yu büyük epik ozanlar arasına sokmaya ve adını ölümsüzlestirmeye yetti. Ariosto’nun yararlandığı kaynakları kullandığı bir gerçek olmakla birlikte Tasso’nun yarattığı şiirsel hava Ariosto’nun Orlando furioso ’sundan (Öfkeli Orlando) çok farklıydı. Tasso’nun yapıtında, cehennemin şeytanlarını Tanrı’nın, paganları Hıristiyanların, büyünün ve aşkın düzenlerini dinsel inancın karşısına koyan bir mücadele ağır basıyordu. Oysa, parlak ve tutkulu üslup, şiirin dinsel bölümünden çok dünyasal serüvenlere daha uygun düşüyordu. Ama Tasso’nun yapıtı, biçimin güzelliği ve yazılış ustalığıyla gene de etkileyicidir. Öykülerin ve kişilerin çok sayıda ve çeşitli olmasına karşın, eylem birliği sürekli olarak göz önünde tutulmuştur.

Tasso, Homeros’a ve özellikle Vergilius’a bağlı kalmıştır. Ayrıca, şiddetli tutkuları, özellikle de aşkı ve kadın kahramanlarını büyük bir ustalıkla dile getirmiştir. Doğa ve masalsı yerlerle ilgili betimlemeleri, canlılık ve buluşlar açısından dikkat çekicidirler.

Gelişim Hachette Cilt:11, Sayfa:3992-3993