Tesbih

Esas görevi ‘sayılarla ilgili hatırlatma’ olan tesbih, ibadet sırasında okunan duaların hesabını tutmakla beraber, dünyanın değişik yerlerinde bir matematik hizmeti de görüyor. Yani bir hesap makinesi haline dönüşüyor. Bu yüzden bazı yerlerde tesbih taneleri, değişik anlam ya da sayı belirten farklı renklere boyanıyor.

Semavi dinlerin birincisi Musevilik, tesbihi hiçbir zaman dini bir araç olarak kullanmamış. Tesbih dua aracı olarak ilk defa İsa’dan 800 yıl kadar önce Hindular’da görülmüş. “Bu kültürde çok sayıda tanrı ismi bulunmakla beraber, en yaygın olan Siva ile Vişnu için yapılan ibadetlerde Hinduizm inancı 108 taneli tesbih çekmektedir. Siva adına çekilen tesbihler koyu kahverengi ve büyük tanelidir. Bu tanelere ‘Siva’nın gözü’ denir. Vişnu içinse, daha açık renkteki tulsi ağacından yapılma küçük taneli tesbihler çekilir. Budizm’de kullanımı yaygın olan 108 taneli tesbih, 27’şerlik dört parçaya bölünmektedir. Tibet’te, dörtte birlik, yani 27 tanelik küçük tesbihle, inanç sahipleri 10.800 sayısını bulana kadar dua etmektedirler. Doğudan Batı’ya gelindiğinde Müslümanlar’da görülen küçük tesbih, 99’un üçte biri 33’lük sayısıyla kullanılmaktadır.

Rivayete göre Katolik Hıristiyanlar’ın tesbihi benimseyip kültürlerine katmaları ise Haçlı seferleri sırasında Türkler’de görmelerinden sonra gerçekleşmiş. Katolikler’de ‘tam tesbih’ ona bölünmüş 150 taneden oluşuyor ve öteki dinlerde olduğu gibi küçük tesbihler yine bu sayının üçte birine iniyor. Katolikler’in tesbihe verdiği önem Hıristiyanlığın diğer kollarından farklı; çok zengin çeşitli tesbih koleksiyonları var. Ortodoks Yunanistan’da ise ‘komboloi’ denilen ve 15, 18 gibi kesin olmayan sayıda taneli ‘oyalanma’ tesbihleri kullanılıyor. Nafplio şehrinde, çoğunlukla bu tür tesbihlerin sergilendiği bir tesbih müzesi var. 33, 50, 100, 180 ve daha fazla düğümlü kordonlardan yapılmış ‘komboskini’ler, dini amaçla kullanılıyor.

Esası 99’luk olmakla beraber genellikle 33’lükleri ellerde dolaşan tesbihlerden başka, sadece ismi tesbih olan ama parmakları oyalamaktan başka maksatla kullanılmayan 12 ya da 20 boncuk dizili erkek aksesuvarları da var. Bunları Türk, Suriyeli, İranlı, Lübnanlı ve Yunanlı erkeklerin ellerinde görürsünüz. Mesela dinlerinde tesbih bulunmayan Türk Musevileri de tesbihi ‘parmakların sakızı’ gibi kullanırlar. Görünüşleri dua tesbihlerine benzemekle birlikte, noksan taneli bu diziler bir çok Ortadoğu ülkesinde ‘stres aymak için’ kullanılan erkek aksesuvarlarıdır

Dini ve aksesuvar boyutunu bir kenara bırakalım; tesbihin bir de kültürel olarak ifade ettiği şeyler var. Mesela Berrin Türkoğlu’nun “Rüyaların Gizli Dili” (Sınırötesi Yay., 2001) adlı kitabına göre rüyada tesbih almak, tesbih bulmak, tesbih yapmak ve tesbih çekmek hayra yoruluyor. Hayırlı, sevinçli, kazançlı olayların habercisi rüyada tesbih. Ama elde kırılan veya ipi koparak yerlere saçılan tesbih taneleri, elinize geçen bir fırsatı iyi değerlendiremediğinizi işaret ediyor.

Milliyet Yayınları Tarih Dizisi’nin “Tarihimizde Gariplikler” adlı kitabında ‘Tesbih’ başlıklı bölümde ise şunlar anlatılıyor: “Erkek veyahut kadın tesbih çevirirse, seni parmağa takmak kısmet olsun, demektir. Eğer tesbihi koparır gibi bir harekette bulunursa, sabır ve tahammülüm kalmadı, demektir. Eğer tesbihi ileriden geriye doğru sallarsa, kalınız, yahut ileriye geçiniz, demektir. Tesbihi hem ileriye ve hem geriye sallarsa, takip ediniz demektir.

Hemen bütün dinlerde ibadet aracı olarak kullanılan tesbihin yine çeşitli toplumlarda, mesela Ermeniler’de balık biçimi oluşturan yassı tanelerle, Yunanlılar’da ve Türkler’de ‘sallama’ denilen kısa boncuk dizileriyle külhanbeylik sembolü haline getirildiğini de görüyoruz.

Kaynak: Neden Çektiğin Önemli | Chronicle Dergisi