Devlet

DEVLET: insanların toplum yaşamında başvurdukları bir örgütlenme biçimidir. Sosyal bir gerçekliktir ve her sosyal gerçeklik gibi tarihsel bir gerçekliği vardır. Fakat çok eski dönemlerde devlet olgusuna rastlanmaz.

Devleti diğer kurumlardan ayıran en önemli özelliği örgütün hacmidir. Devletten daha geniş ve kapsamlı başka bir kurum yoktur. Bu kurumda çok ileriye vardırılmış bir iş bölümü vardır. Kanun koyanlar; topluma uygulanacak hukuk kurallarını saptarlar. idareciler; bu kuralları halka uygularlar. Hakimler; halk arasında bu kuralların uygulanmasından doğan uyuşmazlıkları çözer.

Asıl önemli olan devletin elindeki üstün yaptırma gücü , zorlama olanağıdır.(polis, jandarma, ordu) bunlar yalnızca devleti yönetenlerin elindedir. Devlet silahlı güçlerin tekeline sahiptir.*bu tekel ortadan kalkarsa devlet de ortadan kalkar. ÖRN:orta çağda Roma İmparatorluğunun yıkılışının ifadesi olan feodal dönemin özelliği kralın beylere sözünü geçirtecek yeterli silaha sahip olmamasıydı.

*Peki niçin tekel? Neden baskı? Ve neden devlet?

Bu sorunun iki farklı görüş tarafından yanıtlanmış cevapları var. Burjuva ve Marksist görüşler.

Devletin kökeni:

burjuva görüş: her toplumun bir düzene ihtiyacı vardır. toplumun bireyleri arasında bir anlaşmazlık çıktığında ,yansız bir kişi, bir “hakem” bu anlaşmazlığı çözmelidir. Bu hakem ve düzen koruyucusu devlettir.

Hegel’e göre ;devlet “asayişi sağlayan bir araç” ve hangi sınıftan olursa olsun uyuşmazlıkları çözecek bir “hakem”dir. “genel yararın temsilcisidir. Daha da ötesi “aklın bir verisi” dir.

Marksist görüş: burjuva görüşünün tersine, devlet ne toplumun dışında ne de üstündedir. aklın bir verisi veya tanrı vergisi de değildir. devletin kökeni sınıflar arası anlaşmazlıklarda aranmalıdır. Özel mülkiyetin ortaya çıkışıyla toplumlar çıkarları birbirleriyle uzlaşmayan sınıflara bölünmüşlerdir. Üretim aracı kimin elindeyse öbür sınıfı sömüren bir sınıf sistemine dönüşmüştür. Devlet böyle toplumlarda üretim araçlarını ve iktisadi üstünlüğü elinde bulunduran sınıfın sömürdüğü sınıflar üzerindeki egemenliğini sürdürmek için kullandığı bir araçtır devlet, hakem değil. Bir baskı aracıdır. Ne ezeldir ne de ebedi. Devlet sınıflı toplumlarla aynı zamanda doğmuştur ve sınıfların ortadan kalkmasıyla da yok olacaktır. Devletin yok olmasından söz etmesi anarşiden fark farklıdır. Ortadan kalkacak olan devletin sömürü ve baskı aracıdır. geleceğin komünist toplumunda hükümet insanların yönetimini bırakıp üretim araçlarının yönetimini alacak.(Engels)

devletin sınıfsal bir niteliği vardır. Ekonomik iktidarı olan devlet mekanizmasında ağırlıktadır. Devlet egemen sınıfın çıkarları doğrultusunda diğer sınıfların çıkarlarını da temsil eder.

Devlet için ayrı tanımlar da yapılabilir; üzerinde belli bir sınıfın siyasal iktidarının hüküm sürdüğü bir toprak parçası ve be bir topluluk olduğu sürece devletten söz edilebilir. Ancak devletin özünü bu özellikleri değil sınıfsal yapısı oluşturur.

DEVLET TİPLERİ VE BİÇİMLERİ

geçmişten günümüze devlet biçimleri oldukça değişiklik göstermiştir. İlkçağda asurlularda , babilonyada ve mısırda despotluk; eski Yunan’da demokrasi ; Roma İmparatorluğunda ve orta çağda mutlakıyet; çağdaş dünyada parlamenter cumhuriyetler ve sosyalist cumhuriyetler. Devlet tipi hizmet ettiği sınıfla belirlenir. Bu yüzden devletin tipi , toplumsal ve ekonomik oluşumun karşılığıdır. Tarihte 3 temel tip vardır. Köleci , feodal ,burjuva. Bunların ortak , belirleyici özellikleri iktidarın , çoğunluğu oluşturana egemen olmasıdır. Sosyalist devlette ise, iktidar işçi sınıfının ve toplumda çoğunluğu temsil edenin elindedir.

Devlet tipi sınıf yapısıyla belirliyken , devlet biçimi, siyasal iktidarın yapısı ,siyasal rejimin niteliğiyle belirlenir. bunlar; despotizm, mutlakıyet, demokrasi , oligarşi, meşrutiyet, tetrarşi, feodal monarşi, hiyerarşik feodal monarşi, mutlakıyetçi feodal monarşi, cumhuriyet,askeri demokrasi)

yönetim biçimleri:

despotizm:hiçbir yasaya bağlı kalmaksızın ve buyrukçunun çıkarından başka hiçbir amaç gözetmeksizin, zorbaca uygulanan ,buyruklarla yönetim.

Örn:ilkçağda asurlular babilonya ve mısır.

mutlakıyet:bütün egemenlik elinde bulunduran tek hükümdar tarafından yönetilen devlet şekli. idareyi elinde bulunduran mutlak hakimdir ve kimseye hesap vermez. İktidar miras yoluyla alınabildiği gibi seçimle de olabilir. eğer hükümdar anayasayla sınırlıysa “meşruti monarşi” ,parlamento varsa “parlamenter monarşi” olur.

Örn:Roma imparatorluğu ve orta çağdaki bir çok devlet

demokrasi:halkın iktidarı anlamına gelmektedir. Siyasal iktidarda ilk ve son söz halkın olmalıdır. İlk kez yunanlılar zamanında uygulanmıştır. O zamanın doğu despotlarına karşı bu adı vermişlerdir. Bu ilk demokrasiye göre , kanunlar herkes için aynı olmalıdır, site işlerine ve siyasal iktidara katılmak herkes için eşit olmalıdır.

Bu demokrasi aslında günümüz demokrasisinden çoğu yönden farklıdır. tüm kararları halk vermektedir ama bunlar azınlıktadır. Yani kısmi demokrasi uygulanmaktadır. Halkın bir bölümü bu haklardan yararlanabilmekteydi. Yabancılar ve kadınlar ,hele hele köleler bu haklardan mahrumdu. Çünkü toplum sınıflıydı ve üretim kölelerin sırtındaydı. Sömürünün sürebilmesi için kölenin susması gerekliydi. Efendileri konuşmalıydı.

Yine de demokrasinin temel ilkeleri kabul edilmişti. Tek kişinin egemenliğinin reddedilmesi,özgürlük ilkesi , çoğunluğun oyları , kanunlara saygı... kuşkusuz o zamanki doğu halklarından çok ileriydi. Klasik yunan kültürü de bu demokrasi havası içinde yetişmişti. Tabi ki , çağdaş demokrasiyle arasında 2000 yıl girer. Aralarda orta çağda, İtalya Venedik cumhuriyet uygulamışlar hatta İslam’ın ilk yıllarında da ama genelleşmemiş ,yaygınlaşmamış.

Burjuva demokrasisi:Orta çağın sonlarında , sosyal tablodaki büyük değişikliklerle temsili rejim yolu açılır. Bu da burjuvazinin doğuşuyla yakından ilgilidir. Burjuvalar aristokratlara karşı , demokrasiyi savunur.18.yy bir bönüm noktası olur ve zafer burjuvanındır.

sosyalist demokrasi: 19.yy da demokrasi tarih sahnesine yeni çıkmış bir sınıfın , işçi sınıfın mücadelesiyle yeni bir boyut kazanacak. Burjuva demokrasisini genişlettiği gibi , yeni bir demokrasi biçimi önerir. 20.yy da mücadele dünya çapında boyutlara ulaşır.

Askeri demokrasi: morgan’ın açıkladığı birsistemdir. Sınıfsız toplumdan sınıflı topluma geçişi bu biçimde bağlar. Sınıfsız toplumdan sınıflı topluma bunun içinde geçilmiştir. İnsanlık klandan kabileye geçerken vahşiliğin üst basamağından barbarlığın alt basamağına geçti. Barbarlığın orta basamağına ,bir kabileler federasyonuna ulaştığı zaman geçer. Barbaerlığın üst basamağına da kabileler konfederasyonundan askeri demokrasiyle geçmiştir. Askeri demokrasi bir klan aristokrasisinin bir savaşı yürütebilmek için olağanüstü ve geçici bir iktidara sahip olmasıdır. Eski yunan’da bazileus buna sahipti. Krallık rejimi değildi bu. Yetkisi ordu komutasıyla sınırlı ve savaş süresine özgü olduğundan bir demokrasi rejimidir.

Oligarşi: idarenin tek bir takımdan olan insanların elde tutması. Toplumu bir sınıf ya da bir meslek takımı yönetir. Bu sisteme en iyi örnek eski yunanla Roma’dır . Atina’yı 30 kişilik bir grup yönetirdi. Eski Roma’da bir ara idareyi ellerine “onlar” ve “üçler” adı verile gruplar böyle bir idare kurdular. Sezar , pompeius ve crassus triumvirlik kurmuşlardı. Senato sezar’ın krallığını yeniden ilan etmesinden korktukları için onu öldürttü.(demokrasi adına işlene cinayet fakat roma henüz buna hazır değildi.) sezar’ın yeğeni octavius mirasını almak için roma ya gitti. Cumhuriyetçiler onu önemsemediler. fakat o imparatorluğunu ilan etti . antonius ve lepidus la birleşerek yeni bir triumvirlik oluşturdular.(bir sezar’ı öldürenler 2yıl sonra 3sezar yarattılar.)

Tetrarşi: dört kişinin yönetiminden oluşan monarşi. Bir çeşit oligarşi. MS 284 de roma imparatoru Diocletianus’un imparatorluğa ait toprakların tamamında otorite sağlayabilmek için uygulamaya koyduğu bir sistem. Roma’yı ikisi augustus ikisi de sezar unvanlı 4 imparator tarafından yönetilecekti.

Meşrutiyet: hükümdar başkanlığı altında bir de parlamentonun bulunduğu yönetim şekli. Devlet parlamento tarafından idare edilir.

Örn:İngiltere, Hollanda , İsveç, Belçika ,Osmanlının son dönemi

cumhuriyet: iktidarın, yetkisini toplumun verdiği vekalete dayanarak kullandığı siyasal örgütlenme biçimidir. Monarşinin karşıtıdır ama demokrasi anlamına da gelmeyebilir.(oy hakkının kısıtlandığı cumhuriyetler). Bu sistemde iktidar seçimle belirlenir.

Tüm bu biçimler arası geçiş olabilir ve hiçbiri rastlantı değildir. Bu durum iktisadi rejimdeki değişimlere ve sınıflar arası ve egemen sınıfların içindeki gruplar arası ilişkilere bağlıdır.

Sınıflı toplumlarda biçimlerin hiçbiri en demokratik olanı bile bir sınıfın öteki sınıflar üzerindeki baskı aracı olan devletin niteliğini değiştiremez. örn:köleci devlet ,eski Mısır’da başta firavun,sınırsız iktidar ve despotluk; Atina’da demokrasi ; Roma’da soylular cumhuriyeti ve sonra da imparatorluk biçimindeydi.

Platon’un devlet düşüncesi: platon’a göre 4 çeşit devlet var.

Timokrasi(timarşi): insanların eşit ve özgür oldukları altın çağdan sonra yönetimin savaşçıların eline geçmesiyle gerçekleşmiş.

Oligarşi: savaşçılar arasındaki zenginlik tutkusundan doğmuş ve bakır çağı başlamıştır. Yoksullar sayıca üstünlüklerinin gücünü anladıklarında demokrasiye geçilir. Demokrasi yapısı gereği soysuzlaşmak zorundadırve zorbalık yönetimi olan tiranlık’a dönüşür. Tiranlık devlet biçimlerinin en kötüsüdür çünkü her türlü yetkinliği ezer.

Aristoya göre : 3çeşit devlet var.

1-monarşi

2-aristokrasi

3-demokrasi

bunların soysuzlaşmasıyla sırayla tiranlık, oligarşi, demokrasi olur

tesekkurler kata.acaba devlet kavramının ve devlet yönetiminin yok olması mümkün olacak mı cok merak ediyorum..