Metafor, Dil ve Retorik

Dil, Metafor ve Retorik

Alan D. Schrift

Başlangıçtan itibaren Nietzsche dilin doğasıyla ilgili incelemelerini,

bilgi arayışımızın kendisini “metafor oluşturmaya yönelik temel insani güdü”de temellendirdiği için, felsefi hakikat ve bilgi iddialarını dömistifike etmeye yöneltir.

[metafor-eğretileme: bir gerçek anlamı ona benzerliği olan başka bir anlamla anlatma, benzerlik ilişkisinden yararlanarak bir sözcüğün, bir adın anlamını eğreti olarak aktarma sanatı]

Bu, insan bilgisinin yalnızca dil vasıtasıyla mümkün olabileceği anlamına gelir ve Nietzsche‘ye göre, dil kendisini insani varlıkların metafor yaratma kapasitesinde temellenen birşey olarak ifşa eder.

Nietzsche’nin konumunun merkezinde, dilin kavramlarına ve temsili/temsil edici doğasına felsefî inanca yönelttiği eleştirisi vardır. Felsefe geleneksel olarak bilgiyi gerçekliğin temsilleri olarak kavramlar (kelimeler) yardımıyla bu gerçekliği yansıtan birşey olarak kavradığı halde, Nietzsche, “zihnin aslî güçlerini başka türlü göstermede ifşa ettiğini” öne sürer

Bu başka türlü göstermenin başlıca örneği adlandırma sürecidir: felsefenin kendisi, der Nietzsche, terminolojisinin (nomenclature) yasalaştırılmasıyla

Başlar. Bu adlandırma süreci, suni bir farklılaştırma, tasnif etme ve dizayn etme sürecinin sonucu olarak görülen kavramları doğurur .

Adlandırmada, en fazla benzer olan şey, aynı adı benzer olan şeye bahşetme dolayısıyla özdeş birşey olarak tasarlanır. İşte bu anlamdadır ki “bilgi,” birbirine benzer olan şeylerin hızlı sınıflandırması ve kategorizasyonu olarak ortaya çıkar ve kavramların oluşumu eşit

olmayan şeylerin eşitlenmesidir. Dil bu yüzden bir temsil aracı değildir;çünkü nihai noktada temsil edilebilecek hiçbir şey yoktur:

her mevcudiyet (presence) iki-yüzlü bir temsildir: ilki imaj, ikincisi imaj’ın imajı’dır.

Hayat, bu çifte temsilin fasılasız döllenişidir: Empirik dünya yalnızca görünür ve dönüşür.

Şeylerin temsili doğası kendisini oluşta gösterir: o hiçbir şey vermez, o hiçbir şeydir, herşey dönüşür, bu demektir ki herşey temsildir

Başka bir söyleyişle, Nietzsche için dil yalnızca, kendileri bir imajın ya da hiyeroglif göstergenin diğer imajlara artistik empoze edilmesi olan kavramların toplamıdır .Dilin başlangıcında hiç bir kaynak mevcudiyet/varlık yoktur; tersine, dilin kaynağında, yaratıcı gücü, imajların sonsuz regresyonu olarak asil dünyanın-üretimi sürecinde (Urprozess) farkına varılan sanatçının asil gücü (Urkraft) vardır.

Schopenhauercı terminolojide olduğu gibi ifade edilen bu nominalistik bilgi görüşü içinde konumlanan Nietzsche’ye göre metafor, birşeyi bir noktada benzer birşey olarak anlaşılan başka birşeye özdeş birşey olarak ele almak demektir”

Bu tanım Nietzsche’nin erken dönem yazılarında yeralan “metaforu” sık sık gerçekleştirdiği iki kullanım tarzından birini sergiler: aynı/özdeş olmayan şeylerin kelimelere başvuruyla özdeşleştirilmesi/aynılaştırıl ması. Nietzsche’nin metaforu diğer başlıca kullanım tarzı, Aristoteles’in Poetics ‘ni yorumundan doğmuştur:“metafor, bildik anlamı başka birşey olan bir kelimenin ya türden türlere, türlerden türe, türlerden türlere ya da oranlara göre taşınmasıdır

Nietzsche Aristoteles’in metafor belirlemesini bir lingüistik “taşımanın” ötesine doğru genişletir ve bir alandan diğerine herhangi bir transferi (mesela fiziksel olandan ruhsal alana, lafzi (sözel) alandan figüratif/mecazi alana, işitilebilir alandan görülebilir alana, özneden nesneye vs.) bir metafor örneği olarak kabul eder. Metaforun bu ikinci kullanım tarzı, bilginin üç-aşamalı metaforik tercümenin bir sonucu olarak işlediği kavramlara bakışında açıkça şöyle sergilenir:

İlkin, sinir uyarısı bir imaja transfer olur . ilk metafor.

Sonra bu imaj sesle taklit edilir: ikinci metafor”

Ve bu sesten (yani sözden) kavram doğar: üçüncü metafor .

Bu metaforik tercümeler serisinde (sinir uyarımı-imaj-ses/söz-kavram) Nietzsche anlamlı/dile getirici transferi şu dört alana ayırır: fizyoloji, zihin, akustik-lingüistik ve soyutlama. Bunların herbirinin göstergesi, bir “dil”den diğerine seçici, yaratıcı taşımadır ve bununla Nietzsche alanlar arasında bir “doğru ilişki” ya da harfi harfine tercüme sorunundan kurtulmak ister:

özne ile nesne arasındaki gibi birbirinden mutlak şekilde farklı alanlar arasında da hiç bir nedensellik, hiçbir doğruluk/kesinlik, hiçbir anlam ilişkisi yoktur; en iyi durumda estetik bir ilişki vardır: bununla, bütünüyle yabancı bir dile bir ima edici transferi, bir kekeleyen tercümeyi kastediyorum. Çünkü herhangi bir durumda ihtiyaç duyulan şey Özgür bir yaratıcı orta alan ve arabulucu güçtür.

Bu “yaratıcı ara alanda” insani metafor-oluşturma kapasitesi, bu “arabulucu-gücün” bir sonucu olarak işler ve “bilgi iddiaları” bütünüyle insani bir işe dönüşür.

Bu metaforik kapasitenin zarureten araya girmesinden dolayı, Nietzsche, insani bilgi güdüsünün (Erkenntnisstrieb) kavramlardan türettiği sonuçların baştan sona antropomorfik (insanmerkezli) olduklarını düşünür.

Tek bir örneği alın ve “Varlık”ın kaynağı ile ilgili şu tartışmayı düşünün:

Varlık kavramı! Sanki bu kavram kelimenin etimolojisinde önceden mevcut en sıradan emprik kaynağı gösteriyor izlenimi veriyor. Çünkü temeldeki/dipteki esse “nefes almak” anlamına gelir: eğer insan onu başka herşey için kullanırsa, kendi soluduğu ve bir metafor vasıtasıyla, yani, mantıkdışı birşey vasıtasıyla nefes aldığı ve yaşadığı inancını diğer şeylere transfer eder ve onların varlıklarını insani benzerliklerine göre soluyan şeyler olarak anlar. Bu durumda kelimenin özgün anlamı hemen unutulur; ancak geriye kalan, insanın diğer şeylerin varlığını kendi varoluşuna benzerliklerine göre, dolayısıyla antropomorfik tarzda ve bir bakıma, mantıkdışı transfer vasıtasıyla kavramasıdır.

Kaynak: İnsan Bilimlerine Prolegomena

Derleme ve Çeviri: Hüsamettin Aslan

Paradigma Yayınla

http://www.felsefeekibi.com/forum/forum_posts.asp?TID=37966&PN=1