Urartu Mitolojisi

Urartular, kökleri M.Ö. 13. Yüzyıla kadar dayanan beyliklerin, M.Ö. 844 yılında Asur akınlarına karşı birleşmesi ile kurulmuş bir medeniyettir. Başkenti bugün ki Van ve çevresinin o dönemki adı ile Tuşpe’dir.

Hititler’in kültürel etkisinin inanç konusunda hissedildiği Urartular’da çeşitli dönemlerde ortaya çıkan 80 civarı tanrı figürü mevcuttur. Ancak bu 80 tanrının içerisinde 3 tanrı tüm zamanlarda ibadet edilen ve değişmez tanrılar olarak nitelendirilir. Bir aslan üzerinde ayakta olarak tasvir edilen sakallı savaş tanrısı Haldi Urartular’ın en kutsal tanrısıdır. Karısı tanrıça Arubani’dir ve Urartular’ın ana tanrıçasıdır.

Hiyerarşide Haldi’den sonra gök ve fırtına tanrısı Teişaba gelmektedir. Bu aynı zamanda Hitit panteonundaki baş tanrı Teşup’un farklı bir tasviridir. Teşup’ta bir fırtına tanrısıdır ve karısı Hepatta aynı şekilde Urartu inancına Huba olarak yansımıştır. Teişiba kızgın bir boğanın üzerinde tasvir edilerek simgelenir.

3. büyük tanrı ise Güneş tanrısı olan Şivini idi. Elinde kanatlı bir kalkan ile simgelenen Şivini ise tanrıça Tuşpuea ile eştir. Yine Hitit mitolojisindeki Şimegi ve Asur mitolojisindeki Şamaş ile ilişkilendirilen bir tanrı figürüdür.

Hititler sonrası Anadolu’nun genel ataerkil düzeni Urartu tanrılarında da göze çarpmaktadır. Zafer tanrısı Hutuini, sığır tanrısı Duduaini, Ay tanrısı Şerald gibi karakterlerin hepsi erkektir. Tanrıçalar ise herhangi bir olgu ile ilişkilendirilmek yerine Huba örneğinde olduğu gibi “Teişeba’nın eşi” olarak sıfatlandırılır.

Urartular’da kurban çok önemlidir. Özellikle bayram ve özel günlerinde tanrılar için çok büyük hayvan kurban törenleri düzenlemişlerdir. Haldi için bayramlarda 17 sığır 34 koyun, Teişiba için 8 sığır 12 koyun, Şivini için ise 4 sığır 8 koyun kesilirdi. Yine Urartu inançlarında mağaralar kutsal sayılırdı. Her mağara için “İlâhiyat Mağaraları Tanrısı” Airani’ye mağarayı kutsaması için 1 sığır ve 2 koyun kurban edilirdi. Alman bir arkeolog grubunun Van Kızıltepe civarın da yaptığı kazılarda 40 bin üzerinde hayvan kemiği bulunmuştur. Yine arkeologların Toprakkale civarında yaptığı kazılarda hayvan kemikleri yanında bazı çocuk kemiklerine de rastlanmış ve Urartular’ın kurban törenlerinde çocuklarında kurban edildiği düşüncesi son derece kuvvetlenmiştir. Aynı kazılarda elde edilen bir kil tablette Haldi adına çocuk kurban törenleri düzenlendiğine dair bilgilerin elde edilmesi ile bu olgu tamamen kesinlik kazanmıştır.

Urartu inançlarında yaratılış yada buna benzer bir olgu için henüz bir bilgiye rastlanamamıştır. İnanç açısından kısıtlı bir bilgiye sahip olduğumuz Urartu uygarlığı genelde inanç ve tanrıların etkisi altında kaldıkları toplumların inanç ve tanrıları ile kıyaslanarak şekillendirilmiş ve günümüze ulaşmıştır.