Türkiyenin Aromatik Bitkileri

1. Yabani türler: Uçucu yağ bakımından zengin olan türlerin çokluğu, Akdeniz bölgesi için karakteristik bir durumdur. Bölgedeki yerli aromatik türleri aşağıdaki familyalarda buluruz:

Labiatae: Salvia triloba (adaçayı) nın uçucu yağı yöresel olarak elde edilir ve bu yağda %60 gibi yüksek bir oranda sineol bulunur. Bitkinin yapraklı dalları piyasada satılır ve ihraç edilir. Origanum vulgare subsp. hirtum ve Origanum onites, Thymus (kekik) kokusunda olan ve onun yerine kullanılan bitkilerdir. Her ikisinin de uçucu yağı karvakrol bakımından zengindir. Bitkinin çiçekli dalları piyasada satılır ve ihraç edilir. Coridothymus capitatus (karakekik), Thymbra spicata (karabaşkekik), Satureja thymbra bitkileri de kekik kokusundadır ve kekik gibi kullanılır. Lavandula stoechas (karabaş) ve Lavandula cariensis’in çiçek durumları toplanır ve piyasada koku verici olarak satılır.Sideritis cinsine ait bitkilerin çiçek durumları, dağ çayı, yayla çayı gibi isimlerle satılır ve özel kokulu çayların hazırlanmasında kullanılır:Sideritis pisidica, Sideritis congesta, Sideritis condensata, Sideritis stricta gibi. Teucrium polium (mayasılotu) ve Teucrium chamaedrys(kısamahmut) acı madde taşıyan ve halk arasında ateş düşürücü ve iştah açıcı olarak kullanılan bitkilerdir. Mentha pulegium, Mentha aquatica, Mentha longifolia, nemli yerlerde yaygın olan nane türleridir, fakat özel bir kullanılışı yoktur.

Pinaceae: Pinus brutia (kızılçam) ormanları bölgede çok yaygındır. Ağaçların gövdelerine yaralar açılarak terementi elde edilir. Terementinin terementi esansı (neftyağı) ve kolofan (reçine) a ayırılması, İzmir’deki fabrikalarda yapılır. Boya sanayiinde değeri olan bir üründür. Memleket ihtiyaçlarına kafi gelmektedir.

Hamamelidaceae: Liquidambar orientalis (sığala) ormanları Köyceğiz’dedir ve eski jeolojik devirlerden günümüze kadar gelen bir ormandır. Ağaçların gövdelerine yapılan yaralardan akan oleoresin, sığala yağını teşkil eder. Sığala yağı ihraç edilir. Başlıca koku verici ve fiksatif olarak kullanılır.

Cupressaceae: Juniperus oxycedrus (katran ardıcı) dallarından kuru distilasyon yolu ile Pix Juniperi (ardıç katranı) elde edilir. Memleket içinde, başlıca eczacılıkta cilt hastalıklarına karşı kullanılır. Juniperus drupacea (andız) nın meyvalarında şekerce zengin bir pulpa vardır. Bu meyvalardan andız pekmezi hazırlanır.

Lauraceae: Laurus nobilis (defne) yaprakları koku vericidir. Yapraklar toplanır, dahilde kullanılır ve ihraç edilir.

Myrtaceae: Myrtus communis (mersin, murt) bölgede yaygındır, fakat henüz bu bitkiden istifade edilmemektedir.

Cistaceae: Bölgede 5 Cistus (laden) türü vardır. Bunlar Cistus creticus, Cistus salviifolius, Cistus parviflorus, Cistus monspeliensis, Cistus laurifolius’tur. Sonuncu tür ancak bölgenin iç ve yüksek kesimlerinde yerlidir. Bu bitkilerin salgı tüylerinin ürünü olan Laudanum, Türkiye’de elde edilmemektedir.

Rutaceae: Ruta (sedefotu) türlerinden Ruta montana ve Ruta chalepensis bölgede yerlidir.

Anacardiaceae: Pistacia terebinthus (menengiç) yaygındır. Batı Anadolu’da Pistacia vera kültürü denemelerinde anaç olarak kullanılmaktadır.

Hypericaceae: Hypericum hircinum, Hypericum empetrifolium, Hypericum perforatum, Hypericum montbretii, Hypericum triquetrifoliumgibi Hypericum (sarı kantaron) cinsinden bazı bitkilerin çiçekli dalları, zeytinyağı içinde bir süre bırakıldıktan sonra, bu yağ halk arasında yara ve yanıklara karşı kullanılır.

Compositae: Helichrysum siculum ve Helichrysum orientale’nin çiçekli gövdeleri, kuru çiçek olarak şehirlerde satıldığı gibi, halk arasında idrar söktürücü olarak tanınmıştır.

Umbelliferae: Bu familyadan birçok türler bölgede yerlidir. Özel bir kullanılışları yoktur.

2. Yetiştirilen türler: Kültürü yapılan aromatik bitkiler arasında kökeni yerli veya yabancı olan türler vardır. Kültüre alınmış bu türler aşağıdaki familyalarda toplanmıştır.

Rutaceae: Birçok Citrus (narenciye) türleri, gerek meyvaları, gerekse meyva suları için geniş çapta yetiştirilir. İhraç maddelerimizdendir. Ayrıca turunç esansı ve bergamot esansı elde edilir.

Rosaceae: Rosa damascena (Iparta gülü), Isparta çevresinde yetiştirilir. Gülyağı ve gülsuyu, su buharı distilasyonu ile elde edilir. Bundan başka bir çözücü kullanarak, petallerden bir konkret hazırlanır. Önemli ihraç maddeleridir.

Oleaceae: Jasminum grandiflorum (yasemin) un kültürü Alanya ve Antalya’da yapılır. Çiçeklerden bir konkret elde edilir ve ihraç edilir.

Anacardiaceae: Pistacia lentiscus var. chia (sakız ağacı), İzmir yakınında Çeşme’de yetiştirilir ve sakızı toplanır.

Myrtaceae: Vaktiyle bataklıkları kurutmak amacıyla getirtilmiş olan Eucalyptus camaldulensis, bugün başlıca yol kenarlarına dikilir. Yaprakları %2 uçucu yağ taşır, bu yağdaki sineol miktarı çok düşüktür.

Labiatae: Mentha piperita, ancak sebze bahçelerinde yetiştirilir.