Kil Ve Toprak Yeme Alışkanlığı (Jeofajia ve Pika)

Ülkemizde gerek şehirlerde ve gerekse kırsal kesimde yaşayan halkımız arasında kil ve toprak yeme alışkanlığı önemli oranda dikkat çekicidir. Bu alışkanlığı olanlardan şehirde yaşayanlar kili, aktarlardan satın almakta, köylerde yaşayanlar ise köy çevresindeki kiltaşı bulunan yerlerden, bulamayanlar ise toprak ve/veya ev içi süprüntü malzemesi ya da kireçli sıva malzemesini yemektedirler. Kil ya taş halinde kiltaşı şeklinde ya da toz halinde aktarlarda ve nalburiyecilerde satışa sunulmaktadır. Ankara Çıkrıkçılar yokuşu, Konya Bedestan çarşısı, Hatay kapalı çarşı, Nevşehir merkez çarşısındaki aktarlar ve nalburiyecilerde kil satışının yapıldığı görülebilir. Şehirlerde kili satın alan insanların asıl amaçlarının kili yeme, saçlarını yıkamak, yüz maskesi ve yaraların iyileşmesinde kullanmak olduğu belirtilmiştir. Nevşehir, Kırşehir, Hatay, Ankara, Sivas illeri bazı köylerde yaşayan halk arasında özellikle kadınlar tarafından kil yeme alışkanlığının olduğu görülmüştür¹. Köyde yaşayanlar kili, köy çevresindeki kendi buldukları kil ocaklarından temin etmekte, ocaklardan çıkartılan kil renklerine göre ayrılarak torbalara veya çuvallara konulup evlerde saklanmakta ve ihtiyaç halinde hamile bayanlar ve genç kızlar tarafından tüketilmektedir.

Kil, tane büyüklüğü 2 mikrondan (0.002 mm) daha küçük sedimanter kaya taneciklerine kil denilmektedir. Genel olarak kil, muayyen bir kristal bünyesine sahip, tabii, toprağımsı, ince taneli, belirli miktarda su katıldığı zaman plastikliği artan bir malzemedir¹. Kil mineralleri esas itibariyle alüminyum hidrosilikatlardır. Bazı minerallerde alüminyumun yerini tamamen veya kısmen demir veya magnezyum almaktadır. Bazı killer tek bir kil mineralinden ibarettir. Fakat çoğu birkaç mineralin karışımıdır. Killer içinde kil minerallerine ilaveten kuvars, kalsit, feldispat ve pirit gibi farklı mineraller bulunur. Birçok kil malzemeleri organik maddeleri ve suda çözünebilen tuzları ihtiva ederler. Ülkemizde yenen kil montmorillonit türündendir.

İnsanlarda kil ve toprak yeme alışkanlığı (jeofajia ve pika) nedir?

Kil ve toprak yeme alışkanlığı diğer adıyla jeofajia; besleyici değeri olmayan bir maddenin ya da bir gıdanın düzenli ve aşırı miktarda yenmesi ile karakterize bir davranış bozukluğudur². Jeofajia, pikanın bir çeşidi olup, besleyici değeri olmayan toprak, kum, boya gibi maddelerin sürekli yenmesi ile seyreden bir yeme bozukluğudur. Aslında Pika bir kuş türü olan saksağanın Latince adıdır. Bu kuşlar bol miktarda kil ve toprak yediklerinden, 15. yüzyılda hamile kadınların özlem duydukları tek gıdalar için,saksağanların alışkanlığı nedeniyle pika adı verilmiştir. Pika genellikle çocukluk çağlarında başlar ve birkaç ay içerisinde kendi kendine geçmektedir. Ancak bu durum her zaman mümkün değildir. Bu bozukluğun gelişimini önlemenin özel bir yolu yoktur. Fakat çocuğun neler yediğine dikkat ederek olabilecek bir sıkıntının erkenden önüne geçmek mümkün olabilmektedir. 16. yüzyıldan bu yana yaygın olarak bilinen diğer pika formları; kömür, alçı, gübre, kül, kar ve buz yemeyi (pagofajia) içermektedir³.

Çocukluk yaş grubunda daha fazla olmak üzere, tüm toplumlarda kil ve toprak yeme alışkanlığı görülebilir⁴. Modern toplumlarda rastlanmamakla birlikte, kil ve toprak yeme alışkanlığı geleneksel topluluklar arasında yaygın olup, zehirlenme vakaları gibi tüm sağlık sorunları için bir tedavi olarak Aristoteles zamanından bu yana uygulanmaktadır. Toprak bir macun şeklinde yerden alınarak tüketilmekte, ya da termitarya gibi özel kaynak ya da geleneksel ot ve toprak karışımı bir madde de tercih edilmektedir⁵. Bunlar çocuklar tarafından ve kadınlarda gebelik sırasında tedavi amacıyla alınabilmektedir. Afrika’da kurutulmuş toprak; fasulyeleri ve yer fıstıklarını çürümeden koruyucu işlevi görürken, 20. yüzyılın başlarında toprak ve kil Avrupa’da un ve tereyağı yerine kullanılmıştır.

Kil ve toprak yeme isteği olan insanlarda, bu isteğin, sıklıkla yağmurdan sonra olduğu bilinmektedir. Araştırmacıların Afrika’da görüştükleri bir kadın “Biraz toprak tadana kadar ne uyuyabilir, ne de iştah duyabilirsiniz” demiştir⁵. Bir başkası özellikle yağmurdan sonra toprak tüketme ivediliğini “Nereye gidersem gideyim, ister mutfağa, ister tuvalete, isterse dışarıya; toprak hoş kokuyor” şeklinde ifade etmiştir. Kenya’da yenen toprağın miktarının tipik olarak günde 20 gram olduğu bilinmektedir. Bu, el ve ağız teması yoluyla dikkatsiz sindirimin bir sonucu olarak alınan miktarın (örneğin günde 50 miligram) yaklaşık 400 katından fazladır^{5, 6}.

Kil ve toprak yeme alışkanlığı Orta Afrika’daki gorillerden Güney Amerika’daki makav papağanlarına kadar değişen çeşitlilikteki hayvanlar arasında yaygındır⁵. Hayvanlarda bu durum killerin ve toprak minerallerinin sindirilmesi şeklinde olmaktadır.

İnsanlar niçin kil ve toprak yemektedirler?

Kil ve toprak yeme alışkanlığı (jeofajia) ülkemizde özellikle Orta Anadolu’nun kırsal kesimlerinde yaşayan çocuklar ve hamile kadınlarda oldukça yaygındır ve sağlık sorunu olacak düzeydedir. Kil ve toprak yeme alışkanlığı, gelişmenin çok hızlı olduğu çocukluk yaşlarında demir ve çinko eksikliğine neden olmaktadır. Kil ve toprağın tat, duyu ya da koku gibi cezbedici özelliklerinden dolayı insanların yeme hissi duydukları belirtilmektedir. Toprak yemenin bir çok nedeni bulunmaktadır⁵.

1-Bir besin ya da besindeki zehiri arıtıcı olarak kil ve toprak yeme

Kıtlık dönemlerinde besin takviyesi olarak topraktan yararlanılması, hazmedilen toprak mideye bir doygunluk hissi verdiğinden dolayı sıklıkla başvurulan bir yöntem olmuştur. Örneğin 19.yüzyılın başlarında Güney Amerika’ya yaptığı yolculuklarda Alexander von Humboldt, Orinoco vadisinde yaşayan Ottomac kabilesinin kil yediğini kaydetmiştir.

2-Psikiyatrik ve psikolojik nedenlerle kil ve toprak yeme

Kil ve toprak yenmesi, kültür düzeyi düşük insanlarda yaygın olup, toprak genelde yaygın biçimde aranan besin değeri olmayan maddelerden biridir. ABD’de yapılan bir çalışma bireylerin seçtikleri besin olmayan maddeyi ararken çoğunlukla saldırganlaştığı ve neyi hazmettiklerinin çok farkında olmadığını göstermiştir⁷. Toprak yemenin psikolojik nedeni de açıktır. Örnek olarak Afrika kökenli Amerikalı kadınlar, endişe ve heyecan duygularının toprak tüketilmesiyle tadılan haz duygusuyla geride kaldığını anlatmışlardır. Aynı şekilde Güney Amerika’da tüketilen kutsal kil tabletleri rahatsızlık ya da gebelikle ilişkili endişelerin giderilmesine yardımcı olarak psikolojik bir huzur verdiği belirtilmektedir⁸.

3-Tedavi amaçlı olarak kil ve toprak yeme

Kil ve toprak dünyada tarih boyunca tedavi amacıyla kullanılan en eski ilaç olmuştur. Günümüz öncesi dönemde Çinliler topraktan ilaç olarak yararlanmıştır. Örnek olarak 1590 yılında farmakolog Li Shi-Chen çeşitli koşulları tedavi etmede yararlanılan toprak malzemelerinin 61 farklı yerdeki kullanımını sıralamıştır⁹. Hastalıkları tedavi etmede toprağın bu şekilde yaygın uygulanmasına karşın çoğu hastalığın tedavisinde ilaç olarak kullanılmasının etkili olup olmadığı tartışmalıdır. Uganda, Kampala’da tedavi amaçlı silindir şekilli kil satılmaktadır. Kil suyla karıştırılarak içilmekte ve astım, bulantı, kusma, frengi, zehirlenme ve kansızlık gibi çok çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır⁵.

4- Kil ve toprak yemenin kültürel açıklaması

Bazı insanlarda toprak yemenin kendileri arasında doğurganlık, kan, atalar ve mezarlar gibi simgesel bağları kuvvetlendirici bir yanı olduğu bilinmektedir. Örneğin batı Kenya’daki Luo halkı arasında doğurganlık dönemindeki kadınlar açık açık toprak yemektedirler¹⁰. Termit yuvalarının kırmızı renkli toprağı (bir başka deyişle, kan rengi), şiddetli tadı, doğurganlığı, bina yapılarında kullanılması ile gömü alanları ya da eski yerleşimlerle örtüşebildiğinden dolayı özellikle tercih edilmektedir. Luo çocukları toprak yemeyi ailelerini gözleyerek ve taklitle öğrenirken kızlar ve oğlanlar uygulama konusunda farklı görüşlere sahiptirler. Oğlanlar “erkekliklerini kanıtlamak için” kil ve toprak yemektedirler⁵.

5-Fizyolojik nedenlerle kil ve toprak yeme

İnsanların kil ve toprakları besin eksikliğini gidermek amacıyla tükettiği varsayılmaktadır. Toprak yemeye bu tür bir fizyolojik açıklama getirmek etkileyici bir varsayımdır ve kesinlikle toprak yiyiciye mineral desteklerini sağlama potansiyeline sahiptir. Hidroklorik asit midede tutulmakta olup, kuvvetli asitli olan mide suyunun önemli bir bileşenidir (1-2 arası değişen pH, beslenirken 2-5’e çıkmakta ve fizyolojik parametrelere bağlı olarak değişmektedir¹¹. Midedeki asitleri nötr hale getiren bikarbonat iyonlarının tutulduğu pankreas, daha yüksek pH’ın var olduğu (daha az asitli) ince bağırsaktaki koşulları değiştirmektedir (ince bağırsak üç bölümden oluşur: onikiparmak bağırsağı, pH 4-5.5; jejunum, pH 5-5.7 ve ileum, pH 7-7.5). Bu yüzden insanın sindirim sistemi mide ve bağırsak yolundan geçen herhangi bir toprak bileşenine etkiyen iki kısımlı bir asit ve baz çıkarım sistemi olarak ele alınabilir⁵. Örnek olarak, mide asidiyle karşılaşan killer katyon alışverişi tepkimeleriyle elementleri bırakırken, demir oksit ve diğer minerallerin kısmen çözülebilmesi beklenebilir. Midede serbest kalan mineral besleyiciler ince bağırsağa girdiğinde toprak bileşenlerince tutulmaktadır. Çünkü besleyicilerin soğurulması pH ile artma eğilimi gösterirler⁵.

Kil ve toprak yemenin yaratabileceği sorunlar

Ortaya çıkabilecek sorunların başında kurşun zehirlenmesi gelmektedir. Özellikle yenen boyalardan vücutta biriken kurşun öğrenme güçlüklerine, beyin hasarına ve ileri evrelerde ölüme bile yol açabilmektedir. Besin değeri olmayan gıdaların yenilmesi gerçek besinlerin yerini alıp beslenme eksikliğine sebep olabilmektedir. Taş, cam gibi sindirilemeyen sert maddelerin yutulması kabızlığa, sindirim sisteminde darlığa, hatta tıkanıklığa ve yırtılmalara neden olabilmektedir. Toprak ve yenen kirli nesnelerden bulaşan bakteri ve parazitler karaciğer ve böbreğe hasar verebilecek, tüm sistemi tehlikeye atabilecek ciddi enfeksiyonlara yol açabilmektedir. Kil ve toprak tüketilmesinin sakıncaları, kirletilmiş/kirlenmiş topraklardan belirli oranda bakteri, mantar ve diğer mikroorganizmaların toprakla birlikte alınmasıdır. Toprakla birlikte alınan parazitler insanlarda anemi gibi değişik hastalıkların nedeni olabilmektedir. Yararlı olan demir ve çinko elementin eksikliği ise organizmada çesitli organların fonksiyonunu hatta anatomik yapısını değişebilmektedir¹².

Çocuklarda kil ve toprak yemeye (jeofajia)’ya bağlı boy kısalığı, karın şişliği, dalak ve karaciğerde büyüme tesbit edilmiştiir. Türkiye’deki kil ve toprak yiyen çocuk ve gençlerde de belirgin fiziksel gelişme geriliği, anemi hepatosplenomegali ve ergenlik çağında olanlarda “hipogonadizm” var olduğunu belirtmişlerdir¹³. Demir ve çinko eksikliğinin nedenleri arasında hastaların alt sosyo ekonomik gruptan gelmesi dolayısıyla beslenme yetersizliği de söz konusu olmaktadır. Buna ek olarak Türkiye’den derlenen 5 gram kilin, test dozunda demir ve çinkoya eklenerek yapılan, “oral absorbsiyon” çalışmalarında, gerek normal bireylerde ve gerekse kil ve toprak yiyenlerde demir ve çinkonun ince bağırsaktan emilimini belirgin derecede azalttığı görülmüştür¹³.

Sonuç olarak Türkiye’de bazı insanlar tarafından değişik amaçlar için kil ve toprak doğal olarak tüketilmekte ve bu durum alışkanlık halini almaktadır. Doğal olarak kil ve toprak yemenin ana nedeninin beslenme yetersizliği, demir ve çinko eksikliğine bağlı olduğu yönündedir. Yenen kil ve toprak yeme alışkanlığı, çinko emilimini engellemekte ve sonucunda da özellikle hamile bayanlar ve genç kızlar daha fazla kil ve toprak yeme ihtiyacını hissetmektedirler.

Kil ve toprak yeme sonucunda ise bünyeye binlerce ve milyonlarca toprak organizmalarından bakteri, mantar ve virüsler alınmakta, vücuda alınan organizmalar özellikle kancalı kurtlar bağırsak sistemindeki var olan besinleri de tüketmekte ve kişinin beslenme yetersizliği olmakta sonuçta anemi hastalığına yakalanması söz konusu olabilmektedir.

Sağlık Bakanlığınca insanlar, kil ve toprak yeme alışkanlığının sakıncaları hakkında, bilgilendirilmelidir. Toprak ve kil yeme alışkanlığı olan insanlar tesbit edilerek tedavileri yaptırılmalıdır. Çinko ve demir mineralleri eksikliğine karşı, özellikle hamile bayanlar ve kızların yeterli beslenmeleri ve mineral eksikliğini giderici önlemler alınmalıdır.

Kil ve toprak yeme alışkanlığı sonucunda vücuda alınabilecek toprak organizmalarının zararlı etkilerini önlemek için hekime başvurulmalı ve gerekli tedaviler yaptırılmalıdır. Bu durum gözetilerek toprak ve kil yememeli, insanlar bu yönde bilgilendirilmelidir.

ALINTIDIR.

Kimi kaynaklarda toprak yemenin faydalı olduğu yazılmış ama çeşitlerine göre farklılık gösteriyor bence.

Bi manyak ben değilmişim demek ki:) 3 Sene falan önce evde yanlızım sanıp duvar kemiriyordum fark ettim ki bizimkiler salondaymış:)O günden beri normal evlat muamelesi görmüyorum.Bu yazıyı okutacağım.Teşekkürler paylaşım için

Ben teşekkür ederim kemirmeye devam mı peki?

Bebeklik - çocukluk evresinde annemin evdeki tüm saksılarını devirip içindeki toprağı avuç avuç yiyormuşum. En sonunda kadın evdeki tüm çiçekleri ve süs bitkilerini kaldırmak zorunda kalmış.

Ben teşekkür ederim kemirmeye devam mı peki?

Gerçeği mi olması gerekeni mi duymak istiyorsun ?

Bebeklik - çocukluk evresinde annemin evdeki tüm saksılaeını devirip içindeki toprağı avuç avuç yiyormuşum. En sonunda kadın evdeki tüm çiçekleri ve süs bitkilerini kaldırmak zorunda kalmış.

çoğu kişinin çocukluğunda ya da halen sürmek üzere bu konuda bi denemişliği var. demek gerçekten bir şeyler çekiyor insanı. acaba gerçek sebep mineral eksikliği mi diye merak eder oldum.

@Nundia

Ben anlayacağımı anladım merak etme :D

Durum düşündüğün gibi değil açıklayabilirim..

İlginç, benimde parmaklarımda et yok. Yemesi çok zevkli oluyor.

sebebi ne acep

Ben etiket çiğnemeye bayılıyorum. Bant çiğniyorum,kıyafetlerin etiketlerini çiğniyorum uzun bir süre, sonra atıp yeni bir bant koparıyorum.

daha neler çıkacak başlık çok masum kaldı resmen

@Nundia

Hiç daha fazla batırma kendini boşver xD