Mars Ay Kadar mı Görünecek?

http://www.kozmikanafor.com/wp-content/uploads/2015/08/Mars-ay-istanbul-810x533.jpg

Bir Ağustos klasiği olarak her sene “27 Ağustos’ta Mars gökyüzünde Ay kadar büyük görünecek” haberleri yayılmaya başlar. Meraklı olan herkes o günü bekler, gökyüzüne bakar ve tabi ki Mars’ı böyle göremez.Gezegenler Güneş etrafında eliptik bir yörüngede dolanırlar. Dıştaki gezegenin bir tur atması, içte kalana göre daha uzun sürer. Örneğin bizim bir yılımız 365 gün iken Mars’ta ise bu süre 687 gündür. Dolayısıyla Dünya yörüngesi üzerinde dolaşırken Mars’a bazen yakınlaşır bazen de uzaklaşır. Bu da Mars’ın zaman zaman daha büyük görünmesine sebep olur. Haberin çıkışına sebep olan da bu yakınlaşmalardan biri olan 27 Ağustos 2003 tarihi. O tarihte Mars yaklaşık her 2 yılda bir olduğu gibi Dünya ile yakın konumuna gelmişti. Bu tarih aynı zamanda, Dünya ile Mars arasında nadir görülen “en yakın” hallerden biriydi ve o tarihte daha önceki sıradan yakınlaşmalarda olduğundan daha parlak görünecekti. Bu sebeple, birçok amatör ve profesyonel gökbilimci için gözlem açısından önemli bir andı. Dolayısıyla duyurusu da bol bol yapıldı.Elbette her zaman olduğu gibi bu heyecan verici durumu hem basın, hem de yalan haber üretmeye başılan internet siteleri önce “Mars Ay kadar parlak görünecek”, sonrasında da“Mars Ay kadar büyük görünecek” şeklinde abuk subuk manşetlerle duyurdu. Oysa böyle birşey yoktu, Mars sadece her zaman olduğundan daha parlak olacaktı, hepsi o kadar.

Mars Ne Kadar Büyük Görünebilir?

Gökyüzünde görebildiğimiz en büyük alana sahip iki gök cismimiz var, Ay ve Güneş. Haberde Mars’ın Ay kadar görüneceği iddia ediliyor. Bir karşılaştırma yapıp olurluğunu tasvir etmeye çalışalım.Ay’ın yarıçapı 1734 kilometre iken bize uzaklığı 384.000 kilometredir. Mars’ın yarıçapı da yaklaşık olarak 3.400 kilometre. Yani Ay’dan yaklaşık olarak 2 kat büyük. Şimdi eğer Ay kadar büyük görünecekse, basit bir mantıkla Ay’dan iki kat daha uzakta olmalı demeliyiz ki bu pratikte de doğrudur. Bu da yaklaşık 750.000 kilometre ötede bir Mars bulunması gerektiği anlamına gelir.Halbuki Mars bizden ortalama 225 milyon kilometre ötededir. En uzak konumunda 401 milyon, en yakın konumunda 54,6 milyon kilometre kadar yakındır. Bu umduğumuzdan en az 70 kat daha fazla bir uzaklık. Yani Mars’ı asla Ay kadar büyük görme imkanımız yok.

Peki Mars gerçekte ne kadar büyük görünebilir?

Şunu söyleyebiliriz ki Mars’ı çıplak gözle kesinlikle görebilirsiniz. Fakat parlak kırmızı bir yıldızdan biraz daha hallice. Hepsi o kadar. Zaten eğer ki Mars, Ay kadar görünecek bir yakınlıkta olsaydı bu muhtemelen sonumuzu hazırlayacak bir yakınlaşma olurdu.Mars en büyük görünen haliyle dahi Ay’dan 75 kat daha küçük görünür. (Bu da aşağı yukarı bizim kafadan hesabımızla denkleşiyor.)Yaklaşık her 2 senede bir olan bu yakınlaşma amatör astronomların işine yarar. Eğer amatör astronomlar Mars fotoğrafı çekmeye başladıysa bilin ki Mars yakın bir konumdadır, çünkü en büyük o zaman görünür. (Mars’ın en küçük görünümü ile en büyük görünümü arasında 7 kataçısal büyüklük fark vardır). Dünya çapında en iyi gezegen fotoğrafçılarından biri kabul edilen Damian Peach dahi, on binlerce dolarlık ekipmanıyla Mars’ı bu ancak bu kadar iyi çekebilmiş.

Mars Şu Anda Nerede?

Aşağıdaki simülasyonda Mars’ın şu anda nerede olduğunu görüyoruz. Zaten dikkat ederseniz Mars şu anda neredeyse en uzak konumlardan birinde duruyor. (Mars turuncu, Dünya mavi işaretli)

Oysa ki Venüs ve Jüpiter Daha Büyük Görünüyor!

Venüs bize daha yakın olduğu için, Jüpiter ise oldukça büyük olduğu için Mars’tan çok daha büyük görünebilir. Hatta Jüpiter’in görünen en küçük boyutu Mars’ın en büyük halinden bile daha büyüktür. Jüpiter’in en büyük hali ise Mars’ın en büyük halinden 2 kat daha büyüktür. Yine, Venüs’ün en büyük hali Mars’ın en büyük halinden tam 2.5 kat daha büyüktür. Eğer bu haber gerçek olsaydı, şimdiye kadar Jüpiter ve Venüs’ü devasa şekillerde görmüş olmalıydık. Hatta Jüpiter’i sürekli öyle görmeliydik!

İleri Okuma: Sayılar ve Hesaplamalar

Gök cisimlerinin gökyüzünde gördüğümüz boyutlarından bahsederken açısal yarıçap ifadesini kullanırız. Bu gökyüzünde ne kadarlık bir açı kapladıklarını ifade eder. Örneğin Ay yaklaşık yarım derecelik yer kaplar. 1 derece 60 arkdakikadır, 1 arkdakika da 60 arksaniyedir. Tıpkı saatlerde olduğu gibi. (1°=60’=3600″)Ay’ın açısal yarıçapı = 29′20″ – 34′6″ (30’=30 dakika, yani yarım derece)

Mars’ın açısal yarıçapı = 3.50″ – 25.08″ (Ay’dan 80-500 kat daha küçük)

Venüs’ün açısal yarıçapı = 9.67″ – 63.00″ (Ay’dan 33-180 kat daha küçük)

Jüpiter’in açısal yarıçapı = 29.80″ – 49.06″ (Ay’dan 42-58 kat daha küçük)

(Ay’ın açısal yarıçapını arkdakika cinsinden ifade ederken gezegenleri bunun 60’da 1’i olan arksaniye ile ifade ettiğimize dikkat edin.)

Bir cismin açısal yarıçapını bulmak için aşağıdaki iki bağıntıdan faydalanabiliriz.

ya da benzer şekilde,

Bu formülden yerine koyduğumuzda, Mars’ın Ay kadar görünebilmesi için olması gereken uzaklık = 780.000 km bulunur. Bu da yukarıdaki üstün körü hesaplarımızda bulduğumuz değerle yaklaşık olarak aynıdır. Ancak, bu uzaklıktan Mars ve Dünya’nın birbirlerine uygulayacakları kütleçekim gücü korkunç boyutlarda olacaktır. Çünkü Mars’ın kütlesi Ay’dan yaklaşık 10 kat daha fazladır. Bu da, muazzam gel-gitlere yol açacağı gibi, yerkabuğundaki stresi büyük ölçüde artıracak ve büyük depremlere, volkanik faliyetlere neden olacaktır. Yani, bir gün gökyüzünde Mars’ı gerçekten Ay büyüklüğünde görmüşseniz, çok yakın bir zamanda öleceğinize emin olabilirsiniz.

Ögetay Kayalı