Nihilizm

Nihilizm, Latince "Nihil" (Hiç) kelimesinden türemiş olup, her şeyin anlamdan ve değerden yoksun olduğunu savunur.

Nihilizme göre evrende sığınabileceğimiz mutlak bir bilgi,teori,kesinlik,din,tanrı,inanç vb. yoktur. Ahlaki ve beşeri hiçbir uydurma değerin yaptırım gücünden veya vicdan adı altındaki antik duygu sömürüsünden söz edilemez. İnsanlık evrende yalnız olduğu gerçeğiyle yüzleşemediği için akla hayale gelmeyecek inançlar, tanrılar, ruhlar yaratmıştır. Boşlukta bir hiç uğruna amaçsızca süzülmenin yarattığı korku, insan denen aciz memeliyi peri masalları yazmaya itmiştir.

İlk çağlardan beri farkındalıkla gelen anlam arayışı daima başarısız olan insan bunu kabullenmemekte o kadar diretmiştir ki hala dünyada milyarlarca inananı olan inançları yaratmayı başarmış, fazla kalabalıklaşan topluluklarında yazılı ve yazısız kurallar koyarak medeniyet denen yanılsamanın onları doğanın ortasında yapayalnız bir ilkel hayvandan farklı kıldığı sanrısına kapılmıştır. Yüzlerce ahlak kuralı icat etmiş ve hepsini kendi isteğine göre yontmayı başarıp onları da yine olmayan etik kaygılarla meşru kılmaya çalışmıştır.

Binlerce yıllık evrimden sonra insanlığın geldiği noktanın, ilk zamanlardan hiçbir farkı olmadığı apaçık belliyken yine de et yığınları bunu gizlemek için kendilerine süslü giysiler dikmişler, altından tahtlar kurmuşlar, görkemli şehirlerinde entellektüel fikir oyunlarına girişip daha iyi bir gelecek adı altındaki kelime budalalığının içinde kendilerini oyalayıp duruyorlar.

Nihilizmin ortaya çıkışı Antik Yunan'da Gorgias olarak kabul edilir. Gorgias, nihilizmin temellerini üç basit önermeyle öne sürmüştür. "Hiçbir şey yoktur." "Olsaydı bilemezdik." "Bilseydik de aktaramazdık." Aynı şekilde septikler de mutlak şüpheciliği öne atarak septisizm kökenli nihilizmin temellerini atmışlardır. Onlara göre de yapılan, olan her şey şüphelidir. Hiçbir şeyin kesinliğinden söz edilemez. Benim şu anda bunu yazıyor oluşum belki de tamamen bir yanılsamadır ve aslında şu an hiçbir şeyin olmadığını kim garanti edebilir ?

Bülent Diken, Nihilizm adlı kitabında nihilizmi edilgen ve radikal(etken) nihilizm olarak ikiye ayırır. Aslında dört farklı kategoriden söz eder ama nihilizmin tanımı gereği zaten herhangi bir ayrım bile gereksizdir ve bu ikisini kısaca açacağım.

Edilgen nihilizm, insanın zaten doğadan trajik bilinciyle kopan ve kendine aslında uyumlu olmadığı çeşitli istemler icat eden ve bunu medeniyet adı altındaki soytarılıkla taçlandıran çok yanlış gelmiş bir rastgele hayvandan ibaret olduğunu söyler. Yani halihazırdaki mevcut sözde yükselmeye ve ilerlemeye dayalı sistem daha baştan çökmüş bir illüzyondur ve vahşi bir memeli olan insan, kendini medeniyetle doğadan izole ederek "istem" adı altındaki lanetin etkisi altına girmiştir. Bu yüzden tüm bilim,felsefe,ahlak,sanat vb. insanın entellektüel ve matematiksel edimleri özündeki rastgele hiçliği gizlemek için kendilerine uydurdukları maskelerden ibarettir.

Etken nihilizmin ise tanım gereği belirgin farklılığı vardır. Aslında bana göre o da yoktur ama sonra değineceğim. Etken nihilizm, insanlığın bilinçlenme ve medeniyet arayışının başarısız olduğunu, hiçlikten gelip yine hiçliğe gidecek olan yolunda sadece bir hiçlikten ibaret olmasına rağmen yine de acizce çırpınmalarının sonuçlarının kendi türüne ve doğaya yaptığı katliamlarla görülebildiğini söyler. Yani insan hiçliğinden farklı bir gerçekliği düşünmenin sonucunu çok ağır ödemiştir ve kötülüğün kökenlerinden çoğalmak, aile, daha ileri aşamalarda medenileşme ve kurumlaşma, bunları entellektüel saçmalıklara oturtan bilim,felsefe, sanat, fikir akımları gibi her türlü insani edimin olumsuzlanmasını savunur.

Yani edilgen nihilizm, zaten baştan beri insani tüm bilinçlenme çabalarının hiçliğin içinde yok olmanın kaderinden kaçamayacağını, bütün bu uğraşların en başından anlamsız olduğunu söylerken, etken nihilizm de madem ki biz böyle bir teşebbüste bulunduk ama her şeyi mahvettik, öyleyse biz de kendi varlığımızı olumsuzlamalıyız der.

Buradan şu sonucu görebiliriz ki edilgen nihilizm istemsizlik ve hatta günlük haz üzerine kuruluyken etken(radikal) nihilizm insana ve var olmaya dair tüm kavramların olumsuzlanması isteğiyle hareket eder. Temel farklılık budur. Ancak bana kalırsa nihilizmin yine tanımı gereği böyle bir ayrıma bile gerek yoktur. Ne istem ne istemsizlik, ne haz ne çilecilik, hiçbirinin üzerine düşülecek anlam ve değeri, hatta farkı bile yoktur. Hepsi hiçliğin içindeki çırpınışlardan ibarettir.

Nihilizm genel olarak çok elit bir kesimin amfilerde konuştuğu, halkla alakası olmayan marjinal bir fikir olarak görülür ama aslında bence değildir. Yedi milyar insanın yedisi de akşamları yastığa başını koyduğunda, boşaltım yaparken, şöyle bir sersemlikle o çok övülen doğaya öylesine baktığında, güneş durduk yere ışınlarını dünyaya vurduğunda ve daha bir çok önemsiz anda aslında olan biteni fark etmektedir. Ancak hiçbiri bunu açıkça itiraf etmemeye cesaret edememektedir. Uğruna koşturduğumuz, kavga ettiğimiz, öldürdüğümüz, ömrümüzü adadığımız tüm saçmalıkların sadece bir çırpınıştan ibaret olduğunu, aynada görülen şeyin aslında orada olmadığını ve olduğunu iddia ettiği tüm soyut değerlerin korkunç bir şakadan ibaret olduğunu aslında hepimiz şöyle ya da böyle farkederiz. Ama bunu kendimize söylemek ağır gelir.

Her şeyin yokluğunu, anlamsızlığını, aptalcalığını itiraf edersek o zaman ne olur onca çabamız, elde ettiklerimiz, başarılarımız, çok değerli fikirlerimiz, sadece organik bir bağla bağlı olup da sevgi gibi bir palyaçoluk atfettiğimiz ailemiz, ne olur onca entellektüel, bilimsel ve felsefi saçmalık yığınına ? O yüklerden kurtulmaktan ne kadar da korkarız değil mi ?

Gelişimin insanlık için önemli bir adım olduğuna ne kadar da inandırıldık. Bilim,teknoloji, yeni metodlar... Komik. Ancak kendi hiçliğine aynada bakmaktan ölümüne korkan bir budala ilk tuğlayı temele koymayı düşünebilirdi.

Nihilizm sabahları penceresine konan bir kuşun ötüşünü dinleyip, ağaçların yeşilliğine bakıp, bir bebekle annesini görüp, bir yaşlıya yardım eden genci inceleyip, haberlerdeki katliamları okuyup, aynada kendine bakıp hiçbir şey hissetmemektir. Nihilist istese de hissedemez.

- Heretik

Hiçliğin içinde söylenen 'hiççilik' kelimesi. Yokluğun içinde yokluk cümlesini kurmak... Bir rüya gibi. Rüya görürsün, fakat sadece görürsün. Rüya yoktur, olmayan birşeyi görürsün, ama yaşarsın rüyayı. Hayatı yaşadığımız gibi...

İşte o yüzden sadece bir rüya için abartılmaya değecek hiçbir şey yok.

Kimse kâbus görmeyi istemez, ama yine de görürüz. Sen abartmamayı keşfedip onu hissedebilirsen bana da yolla. Heretik senin yazılarını, yorumlarını okuyunca tüm çarelerin sende olduğu izlenimine kapılıyorum. 7 milyarı kılıçtan geçirme fikrinin dışında başka bir çözümün var mı, Dünya'da olup bitenlerle ilgili?

Izdırabın sonu yok sanma , bu alemde geçer ,

Ömr-i fani gibidir , gün de geçer , dem de geçer ,

Ram karar eyliyemez hande-i hurrem de geçer ,

Devr-i şadi de geçer , gussa-i matem de geçer ,

Gece gündüz yok olur , an-ı dem adem de geçer ,

Bu tecelli-i hayat aşk ile büktü belimi ,

Çağlıyan göz yaşı mı , yoksa ki hicran seli mi ?

İnleyen saz-ı kazanın acaba bam teli mi ?

Çevrilir dest-i kaderle bu şu'unun filimi ,

Ney susar , mey dökülür , gulgule-i Cem de geçer ,

İbret aldın , okudunsa şu yaman dünyadan ,

Nefsini kurtara gör masyad-ı mafihadan .

Niyyet-i hilkatı bul aşk-ı cihan aradan ,

Önü yokdan , sonu yokdan , bu kuru da'vadan

Utanır gayret-i gufranla cehennem de geçer .

Ne şeriat , ne tariykat , ne hakiykat , ne türe ,

Süremez hükmünü bunlar yaşadıkça bu küre

Cahilin korku kokan defterini Tanrı düre !

Ma'rifet mahkemesinde verilen hükme göre ,

Cennet iflas eder , efsane-i Adem de geçer .

Serseri Neyzen'in aşkınla kulak ver sözüne ,

Girmemiştir bu avalim , bu bedyi' gözüne.

Cehlinin kudreti baktırmadı kendi özüne.

Pir olur sakiy-i gül çehre bakılmaz yüzüne ,

Hak olur pir-i mugan , sohbet-i hemdem de geçer

Neyzen Tevfik de Türk nihilistlerden bilinir zaten, kendisi her ne kadar ben nihilistim demese de - bildiğim kadarıyla açıkça böyle bir beyanı yok- yaptıkları, eserleri, sözleri ve bizzat hayatıyla bunu belli ediyor.

Nihilizm; varlığı, değerleri ve ahlâkı reddeden bir akımdır. Antik Yunan’dan günümüze kadar filozofların görüşleri ile gelişmiş bir öğretidir.