Gnostisizm ve Matrix

Sean Martin ''Gnostikler-ilk hristiyan sapkınlar'' kitabının sonunda,matrix filminin gnostisizm ile bağlantısını kısaca aktarır ve son olarak şöyle bir cümle kurar;''Baş karakter Neo'da zaten uyku ve karanlıktan çıkıp uyanış ve aydınlığa varmaya çalışan güncel bir gnostiğe karşılık gelmektedir.''

Bu yazımda,gnostisizm hakkında kısa bir giriş yapıp,sonrasında belli başlıklar altında gnostisizmdeki bilgilerin/öğretilerin matrix filminde neye karşılık geldiğini belirtmeye çalışacağım.

Gnostik sözcüğü eski Yunanca'da ''bilgi'' anlamına gelen ''gnosis'' sözcüğünden gelmektedir.Gnostik ruhsallığın amacı,gnosis ya da hakikatin bilgisidir.Bilenler anlamına gelen gnostiklerden,farklı dinler tarafından kullanılan çeşitli dillerde gnosisi gerçekleştirmiş ya da aydınlanmış olan bilenler-gnostikoi(pagan/hristiyan),arifler(müslüman),gnanis(hindu),budalar(budist) olarak bahsedilir.

Gnostikler kendilerini ruhsal bir kişisel dönüşüm yolculuğundaymış gibi görürler.Gnostikler kendi kültürlerinin öne sürdüklerini sorgulayan özgür ruhlardır.

Genel olarak gnostik terimi,hristiyanlığa muhalif bir kesimmiş gibi lanse edilmiştir ama bu çok büyük bir yalandır.Hristiyanlarca heretikler/sapkınlar olarak lanse edilen gnostikler,aslında gerçek/esas hristiyanlardır.Musevi,pers ve pagan geleneklerinden beslenip kendilerini ''hristiyan'' olarak takdim edenler,sahte hristiyanlığı resmi dini haline getiren Roma imparatorluğu tarafından heretik/sapkın/gnostik damgası yemişler ve planlı/kasıtlı olarak yok edilmişlerdir.

PİSTİS

İman(pistis) temeldir.Gnosis onun üzerine kurulur.Gnosis aracılığıyla iman mükemmelleşir.Çünkü bilmek inanmaktan üstündür.

Morpheus Neo'ya ''Bildiklerini unutman gerek.Korku,şüphe,inançsızlık.Aklını özgür bırak.'' derken,inancın da önemini vurgular.Başka bir sahnede Neo'ya ''artık inanıyor musun?'' diye sorar.İnanca özellikle dikkat çeken Morpheus,ajandan kaçmayan Neo'nun artık inanmaya başladığını söyler.

GNOSİS

Gnosis,hiç beklenmedik bir anda bireye kendini duyuran bir oluştur.

Neo matrixin içindeyken,hiç beklemediği bir anda ''uyan Neo'' yazısıyla irkilir.

Bir hocanın yardımıyla gnosise ulaşılabilir.

Neo'ya matrixi anlatan/gösteren Morpheus,gnostik üstat/hoca konumundadır.

Gnosis,zihinsel ve akıcı olmayan,anlatılamayan ancak yaşanabilen bir bilgi türüdür.

Morpheus,matrixin anlatılamayacağını,bizzat Neo'nun görmesi(yaşaması) gerektiğini söyler.

Gnosis,zihinde oluşan bilginin karşıtı olarak yürek bilgisinin bir anlatımıdır.

Morpheus,Neo'nun birşey bildiği için karşısında olduğunu,bildiğini açıklayamadığını ama hissettiğini söyler.

Gnostik üstatlar,inisiyelerin içsel gizemlere inisiyasyon yoluyla gnosisi doğrudan deneyimleyebileceklerini ve hakikati kendi başlarına bileceklerini öğretiyorlardı.

Neo,kurtuluşun kendi başına yapılabileceğini söyler.Morpheus,Neo'nun matrixi kendi başına görmesi gerektiğini söyler.

Gnosis özgürlük,cehalet köleliktir.

Kırmızı hapı seçtiğine pişman olan Reagan'ın ''cehalet erdemdir'' diyerek köleliği yeğlemesi,kırmızı hapı seçen diğer kişilerin gnosise,yani bilgiye/özgürlüğe kavuştuğunu kanıtlar.

TANRI

Gnostisizmde iyi,aşkın,bilinemez tanrı ile kötü,uğursuz,kör tanrı olmak üzere iki tanrı vardır.Gnostiklerin iyi olan gerçek tanrısı,kendisini tüm varlıklar aracılığıyla ifade eden ''evrenin zekası'' olarak görülür.Evreni yaratan Demiurge adındaki yaratıcı tanrı,gnostiklerin kötü olarak kabul ettikleri tanrıdır.Bu tanrının melekleri ya da çocukları ''arkhon'' ismiyle anılır.Arkhonlar,insanı maddi Dünya denilen girdaba çekmeye uğraşırlar.

Filmin sonunda Neo ile karşılaşan yapay zeka,gnostiklerin gerçek tanrısıdır.Mimar,sahte tanrı olan Demiurge'ye karşılık gelir.İnsanları matrix denilen hapishanede tutmaya çalışan mimarın,Merovingian ya da ajanlar gibi yardımcıları da arkhonlara karşılık gelir.

KENDİNİ BİL

Pagan gizemlerinin ruhsal yolundaki en önemli öğüt,Delfi'deki Apollo tapınağında yazılıydı.''Gnothi Seauton''-Kendini Bil.Pagan gizemlerinin inisiyelerinin aradığı gnosis ya da bilgi,kendinin bilgisi idi.Gnostiklerde aynı şeyi öğretirler.

Kahin ısrarla Neo'ya ''kendini bil'' öğüdünde bulunur.

Morpheus Neo'ya ''ne olduğunu düşünme,ne olduğunu bil'' der.

Pagan bilgeler her insanın ''eidolon'' adında ölümlü bir aşağı kendiliğe ve ''daemon'' adında ölümsüz bir yüksek kendiliğe sahip olduğunu öğretmişlerdir.Eidolon bedenlenmiş kendiliktir,fiziksel beden ve kişiliktir.Daemon ise ruhtur,hakiki kendiliktir.Yani her insanın tanrı ile olan ruhsal bağıdır.Gizemler inisiyelerin eidolonun sahte kendilik olduğunu ve onların hakiki kimliklerinin ölümsüz daemon olduğu anlayışlarına yardım etmek için tasarlanmışlardı.

Matrixin bir simülasyon olduğunu anlayanlar,inisiye(mükemmelleşmiş) olmuş gnostiklere karşılık gelirler.Ziondaki insanlar ve Neo,uykularından uyanıp kendilerini yani tanrısal ruh daemonu bilenlerdir.

Gnostik inisiyasyonun hedefi aşağı kendiliği yüksek kendilik ile birleştirmek idi.Çünkü aydınlanmak bunlar bir hale geldiğinde gerçekleşir.Tomas incili 22.ayet-İsa onlara dedi;''İkiden bir yaptığınızda ... krallığa gireceksiniz.''Tomas incili 106.ayet-''Siz ikiyi bir kılarsanız insanoğlu olursunuz ve ey dağ ileri git derseniz,o ileri gider''

Kahin,ajan smithin Neo olduğunu,Neo'nun karşıtı/negatifi olduğunu,savaşı ya ajan smithin ya da Neo'nun kazanacağını söyler.Ayrıca kahinin koruması Seraph ''birini tanımak istiyorsan onunla savaşmalısın'' der.Yani Neo,eidolonu ajan smith ile savaşarak kendini bilmeye,daemonun farkına varmaya çalışır.

Pagan ve gnostik bilgelere göre sonunda kim olduğumuzu keşfettiğimiz zaman,sadece tanrının olduğunu keşfederiz.

Neo aşağı kendiliği ajan smith ile savaşır ve onu yener(İslami jargonla,nefsi ile savaşını kazanır).İsa'nın söylemiyle ikiden bir yapar ve gnostiklerin gerçek tanrısına karşılık gelen makineler şehrindeki yapay zeka ile bütünleşerek bir/christ/tanrı olur.

KAHİN

Bilgelik ya da hikmet,çoğunlukla tanrıyla doğrudan ve yakın bir ilişkisi olan kadın figürüyle simgeleştirilmiştir.O kendisine sığınanları esirgeyen,onların tanrının bilgisine ulaşmalarına ön ayak olan bir kadındır.

Bu Dünya'dan uzaklaşmak tanrının bilgeliğini temsil eden Sophia'nın muktedir olduğu konudur.Her zaman için bu arayış içinde olanlara dönüş yolunda yardımcı olmaya hazırdır.

Gnostisizmdeki ana tanrıça Sophia,filmdeki kahine karşılık gelir.Kahin,insan psikolojisini araştıran yaratıcı bir programdır.Kahin matrixe uyum sağlayamayanların matrixi kabul etmeyenlerin kontrol edildiğini,matrixten çıkmak isteyenlere yardımcı olduğunu söyler.Mesela kahinin filmin sonunda mimara ''ya diğer çıkmak isteyenlere ne olacak?'' sorusu,kahinin ne yapmaya çalıştığını açıklar.Mimar ve ajan smith,matrixin annesinin kahin olduğunu söylerler.Morpheus ise,kahinin yol gösterici olarak direnişin,yani özgürlük savaşının başından beri yanlarında olduğunu söyler.

REENKARNASYON

Gnostik bir metin olan pistis sophia,bir nefsin pek çok ömürden oluşan deneyim aracılığı ile gizemlerin tümünü anlamış olana kadar ışığa erişemiyeceğini öğretir.

Morpheus ''matrix ilk yapıldığında içinde bir insan doğar.Bu kişi istediğini değiştirebilmiş,matrixi yeniden yapılandırabilmiştir.Matrix içinden birini ilk kez uyandıran bu kişidir.Kehanetler bu kişinin öldükten sonra yeniden döneceğini söyler'' der ve Neo'ya bakarak,Neo'nun bu kişinin reenkarnasyonu olduğunu belirtir.

Mimar Neo'nun 6.seçilmiş kişi olduğunu söyler.

Kahin Neo'ya ''birşey bekliyorsun gibi?'' der.Neo ''nedir o?'' dediğinde,kahin ''belki bir sonraki hayatını.Kimbilir?'' der.

ENKARNASYON

Platon bir insan bedenine enkarne(ruhun vücut bulması) oluşun,bir tür hapiste olmaya benzediğini söyler.Gnostik olan John'un gizli kitabı da benzer şekilde enkarnasyonu zincire vurulmuş olarak tanımlar.

Morpheus,matrixi bir hapishane,Neo'yu da bir köle olarak izah eder.

MUHALİF OLMA

Gnostik toplulukların egemen ve dayatmacı öğretilere çoğunlukla muhalif oldukları bilinmektedir.

Matrixin içindeki bay Anderson'un(Neo) patronu ''otoriteyle ilgili bir sorununuz var'' der.

Morpheus Zion'daki insanlara konuşurken ''hepimizin burada olma nedeni,emirlere karşı gelme eğilimimiz'' der.

ŞİFRE

Mistik öğretilerin mitsel hikayelerde şifrelenebileceği düşüncesi pagan gizemlerinin temeli idi.Pagan filozoflar gibi gnostiklerde karmaşık kutsal matematik öğretileri çözmek için gematria ve sayı sembolizmini kullanmışlardır.

Filmde özellikle şifreler/rakamlar/kodlar kullanılır.Matrix,kodlardan oluşan bir simülasyondur.Filmde 3 ve 1 rakamları öne çıkar.Neo 101 ve 303 nolu odalarda,Trinity'de 303 nolu odada gözükür.Merovingian 101.kattadır.Nebukadnezar Zion'a 3 numaralı kapıdan girer.Ajanlar 3 tanedir ama sonradan 1 tane olur.Film 3 ayrı bölümdür ama aslında tek bir filmdir.Filmde öne çıkan 3 karakter(Neo-Morpheus-Trinity)vardır.Morpheus ''eğer 3 amaç,3 gemi,3 kaptan varsa bu rastlantı anlamına gelmez'' der.Neo kaynağa 3 enerji hattı üzerinden gider.Şunu da belirtmem lazım.Gnostik mitoloji,baba tanrı,oğul tanrı ve ana tanrıça Sophia şeklinde bir kutsal üçlüyü içerir.Ayrıca gnostikler bir insanın 3 tarafa(beden,nefs,ruh) sahip olduğunu düşünmüşlerdir.

ANAHTAR

Magdalalı Meryem; '' Ey efendimiz,şimdi özgür olarak kesin olarak açık olarak biliyoruz ki,sen ışık krallığının gizemlerinin anahtarlarını getirmişsin''

Tomas incili 39.ayet-İsa dedi;''Ferisiler ve yazıcılar bilginin anahtarlarını aldılar ve sakladılar''

Luka 11-52 ''Vay halinize ey yasa uzmanları.Bilgi kapısının anahtarlarını alıp götürdünüz''

Morpheus ''Ben sadece kapıyı gösterebilirim'' der ve ajanların kapıları tuttuğunu,anahtarlara sahip olduklarını da ekler.

Neo,kaynağa açılan kapıyı anahtarcıdan aldığı anahtarla açar.

ELBİSE

Tomas incili 78.ayet.İsa dedi;''Onların güzel elbiseleri var ama gerçeği idrak edemiyorlar.''

Matrixteki kişilerin güzel elbiseleri vardır.Kurtulanların ise elbiseleri eski,hatta yırtıktır.

SEVGİ

Gnostikler için tanrı sevgidir.

İlk hristiyanlar gnosisin gerçekleştirilmesini İsa ile tanrıçanın mistik evlilikleriyle sembolize etmişlerdir.Çünkü gnosis yaşamı birbirini tamamlayıcı karşıtların bir aşk ilişkisi olarak yaşamaktır.

Tüm kötülüğün kaynağı ikilik,ayrılma ve nesnelleştirilmedir.Tüm iyiliğin özü,ikiliği birlik halinde ortadan kaldırma arzusudur ve bunu aşk olarak deneyimleriz.

Philip incili 59.ayet-Kısır olarak çağrılan bilgelik bütün meleklerin annesidir.Ve ...'nın eşi Magdalalı Meryem'dir....onu bütün müritlerinden daha çok sever ve onu ağzından(dudaklarından) sık sık öperdi.

Trinity Neo'yu dudaklarından öper ve Neo ölümden dirilir.Neo'da Trinity'i aşkı sayesinde ölümden diriltir..

Kahin ''O kişi olmak,aşık olmak gibi birşeydir.Kimse sana aşık olduğunu söyleyemez.Bunu bilir ve benliğinde hissedersin.'' der.

Kahin ''her şey gibi kurabiyeler de sevgi ister'' der..

Merovingian ''aşk belirtilerinin delilik belirtilerine bu kadar benzemesi doğrusu çok ilginç'' der.

Neo,istasyonda karşılaştığı Rama'dan programların bile sevebileceğini öğrenir ve şaşırır.

MESİH

Gnostik inisiyelerin amacı,bir christ haline dönüşmektir..

Filmin başında simülasyon disketi alan kişi,Neo'ya ''sen benim kurtarıcımsın/mesihimsin'' der.

Bane'in içine giren ajan smith,Neo'ya ''kör mesih'' der.

DÜALİZM

Düalizm,ikilik ya da karşıtlık gnostisizmin önemli bir olgusudur.

Gerçek tanrı ve yaratıcı(sahte)tanrı,karanlık(dünya) ve aydınlık(ışık dolu kaynak),uyku ve uyanık olma,aşağı kendilik ve yüksek kendilik,matrix içindeki bay anderson ve Neo,hatta filmdeki beyaz tavşan ve siyah kedi de bile bu düalizm olgusu işlenmiştir.

SON

Tomas incili 18.ayet.İsa dedi;''Başlangıcı buldunuz mu ki sonu arıyorsunuz?Çünkü başlangıcın olduğu yerde sonda olacaktır.''

Ajan smith ve kahin ''başlangıcı olan herşeyin bir de sonu vardır'' der.

Yararlandığım kaynaklar;

-Gnostikler,ilk hristiyan sapkınlar-Sean Martin

-İsa'nın gizemleri-Tımoty Freeke,Peter Gandy

-İsa ve kayıp tanrıça-Tımoty Freeke,Peter Gandy

-Gnostik inciller-Şeref Mercan

-Diğer inciller-Ekrem Sarıkçıoğlu

-Kayıp inciller-Darrell L.Brock

-Matrix-Slavoj Zizek

-Yeni ahit