Tarihte Büyük Yanardağ Felaketleri

Yanardağ felaketi, sadece yanardağın lav püskürtmesi sonucu oluşmamaktadır. Yanardağın gaz salınımı bile binlerce insanın ölümüne sebebiyet verebilir. Tarihteki bazı yanardağ patlamaları vardır ki kısa vadeli ve uzun vadeli sonuçlarıyla tam bir felakete dönüşmüştür. Yerin altına gömülmüş şehirler, yitik bir toplum, sıkışmış bedenler...

Bunların hepsi yanardağ felaketlerinin birer sonucudur.

1- Vezüv Yanardağı Felaketi (79)

Vezüv yanardağı, Napolinin doğusunda bulunan 1281 m yüksekliğindeki hala aktif olan bir yanardağdır. Vezüv yanardağı M.S 79 yılında gerçekleşen Vezüv yanardağı felaketi ile bilinir.

M.S. 79 yılında patlayan Vezüv yanardağı kısa bir süre içerisinde tüm Pompei'yi toplu bir mezarlığa dönüştürmüştür. 200 bini aşkın insan hayatını kaybetmiştir. 2 gün boyunca süren yanardağı püskürmesi Pompei, Herculaneum ve Stabia kentlerini haritadan silmiştir.

Pompei artık yoktu. Yerin 6-7 m altına gömülmüştü. 1711 yılında İtalya'da bir köylü bağda çukur kazıyordu ve birden bir duvara rastladı. Yerin altında neden duvar olabilirdi ki? İşte bu buluntu yerin altında bir medeniyet olabileceğinin ilk ipucuydu.

Çalışmaların devamını bölgeye bir su kanalı yapmak için gelen Bomenico Fontana tarafından yürütüldü. Fontana, ilk kazılarını 1709'da Herculaneum'da başlattı ve 1860 yılında kazı işlemi İtalyan arkeolog Giuseppe Fiovelli'ye devredildi. Yıllarca süren kazılar sonucunda kentin ihtişamı ortaya çıktı. Kentin 7 kapısı vardı, muhteşem caddeleri vardı, yüksek sınıfa ait özel evler vardı ve kent duvarlarla çevriliydi. Burada tüm ihtişamıyla bir şehir yaşıyordu ve 2 gün süren patlamanın ardından herşey lavların altında kalmıştı.

Fiovelli, 1860 yılında alçı dökme yöntemi kullanarak lavların altında kalan taşlaşmış bedenlerin kalıplarını çıkardı. Lavların altından çıkan figürler oldukça ilginçti, Soylular, köleler, çocuğuna sarılmış anneler, vatandaşlar, hayvanlar hepsi ölüm anındaki şekilleriyle yerin altından çıktı. Bu kalıpların hepsi günümüzde Napoli'deki müzede sergilenmektedir. Bölge, Unesco tarafından Dünya Tarih Miras’ı kapsamında koruma altına alınmıştır.

2- Laki Yanardağı Felaketi (1783)

Laki yanardağı İzlanda'da bulunan ve hala aktif olan bir yanardağdır.

1783 yılında çok büyük bir etkiyle patlayan Laki Yanardağı çevreye müthiş bir bazalt yığını oluşturmuştur. 8 Haziran 1783 yılında patlamaya başlayan yanardağ 7 Şubat 1784'e kadar devam etmiştir. Tahminen atmosfere 8 milyon ton hidrojen florür ve 120 milyon ton kükürt dioksit sanılmıştır. Bu da Avrupa'da "Laki dumanı" olarak adlandırılan hava kirliliğini oluşturmuştur.

Patlamanın İzlanda için sonuçları katasrofikdi. Nüfusun %20 - %25'i kıtlık ve florür zehirlenmesinden yaşamını yitirdi. Koyunların %80'i, sığırların %50'si atların da %50'si florürden dolayı hastalanıp öldü.

Felakete dönüşen patlamanın Avrupa'daki sonuçları da katastrofikti. 1783 yazı kayıtlara Avrupa'daki en sıcak yaz olarak geçti. O kadar kalın bir sis tabakası vardı ki gemiler limandan ayrılamıyor taşımacılık yapamıyordu. Laki yanardağı patlaması sadece patladığı anda değil sonraki etkileriyle de tam anlamıyla bir felaket yaşattı.

3- Unzen Yanardağı Felaketi (1792)

Unzen yanardağı 1792 yılında patlamıştır. Bu patlama Japonya tarihindeki en büyük yanardağ patlaması olarak tarihe geçmiştir. Patlama daha sonraları bir felakete dönüşmüş ve oluşan toprak kaymaları ve tsunamiler nedeniyle 15.000 kişi yaşamını yitirmiştir.

4- Tambora Yanardağı Felaketi (1815)

Tambora, Endonezya'da, Sumbawa'nın kuzey kıyısında bulunan volkanik dağdır. 1815 yılında patlayan Tambora yanardağı son 200 yıllık dilimdeki en büyük yanardağı felaketi olarak adlandırılır. Tambora yanardağı felaketi 90.000 cana mal olmuş ve etkisi birçok kıtada hissedilmiştir. 11.000-12.000 kişi direkt patlama anında, büyük bir kısmı ise patlamadan sonra meydana gelen kıtlık ve hastalıklardan ölmüştür.

Patlama çok şiddetli gerçekleşmiştir. Dağın 3.900 m olan yüksekliği patlama sonrasında 2.851 m'ye düşmüştür

1816 senesi "yazsız yıl" olarak anılmış ve stratosfere çıkan kül bulutları neticesinde Amerika ve İngiltere gibi ülkelere yaz mevsimi yoğun kar yağışı olmuştur.

Tambora yanardağı günümüzde aktif değildir.

5- Krakatoa Yanardağı Felaketi (1883)

Krakatoa Endozenya'ya bağlı bir adadır. Ada ise kendisiyle aynı isme sahip olan Krakatoa Yanardağı ile meşhurdur.

26 Ağustos 1883'te başlayan patlamaların en kuvvetlileri 27 Ağustos'ta yerel saatle 05:30, 06:44, 10:02, ve 10:41'de gerçekleşenleri olmuşlardır. 1 gün içerisinde tüm adayı yutmuş ve 36.000'den fazla insanın ölümüne sebebiyet vermiştir.

Patlama yüzlerce nükleer bombaya eşdeğer bir güçte patlamıştır, açığa çıkan enerji 4 adet tsar bombanın açığa çıkaracağı enerji ile eşdeğerdir. Patlama aynı zamanda modern tarihte duyulan en gürültülü sesi ortaya çıkarmıştır. Patlama sonrası boyları 30m'yi bulan dev tsunamiler ise insan ölümlerinin en büyük faktörlerinden birisi olmuştur.

Patlama sadece bulunduğu bölgeyi değil atmosferi de etkilemiştir. Açığa çıkan gazlar atmosferin sıcaklığını 1.2 derece düşürmüş ve çok şiddetli yağmurların oluşmasına sebep olmuştur. Amerika'nın Kaliforniya eyaletinin güney kısmı sellerden kendisini kurtaramamıştır ve bölgede 1883 ve 1884 yılları arası "su yılı" olarak adlandırlmıştır. Ayrıca patlamadan sonra El Nino periyodunu şaşmıştır, o dönem oluşmamıştır.

Patlamalar güneş ışığının yeryüzüne ulaşmasını da engellemiş ve dünya yıllarca olması gerekenden daha karanlık olmuştur.

6- Pelee Yanardağı Felaketi (Saint Pierre Felaketi) (1902)

Pelée yanardağı, Karayipler'de, Fransa'ya bağlı Martinique adasında bulunur.

1937 m yüksekliğindeki bu dağ 8 Mayıs 1902'de patlamış ve dakikalar içerisinde St. Pierre kentini tarihe gömmüştür. Patlama sonucunda 30.000 kişi yaşamını yitirmiştir.

Patlamadan kısa bir süre sonra bir grup uzma adaya National Geographic Society tarafından araştırma yapmak üzere gönderilmiştir. Bu grup keşfettiklere şey sonrasında hayretler içerisinde kalmışlardır, patlama sonrası sağ kalan 3 kişi vardır. Bunlardan birisi kalın duvarlarla çevrili bir hücrede cezasını çekmekte olan bir mahkumdur, diğeri şehrin sınırında yaşayan bir adamdır, en sonuncusu ise patlama esnasında küçük bir bot ile kaçmaya çalışırken akıntın etkisiyle adanın 3 km ötesine sürüklenen ve baygın bir halde bulunan bir genç kızdır.

Patlama sonucunda havaya kül, duman ve yanıcı gazlar salınmıştır bu nedenle kül, gaz ve kızgın bulut saçan yanardağ püskürmeleri saçan yanardağ patlamalarına " Pelee tipi" denilmektedir.

7- Santa Maria Yanardağ Felaketi (1902)

Santa Maria yanardağı Guatemala'nın batı bölgesinde bulunur, Gagxanul adıyla da bilinir. 1902 yılından önce 500 yıldır pasif olan yanardağ, 24 Ekim 1902'de suskunluğunu çok büyük bir felaketle bozmuştur. 193.000 km2'lik tarım alanı zarar görmüş, 5000 kişi patlama anında ölmüştür. Uzun vadede ise sıtma hastalığından dolayı ölümler devam etmiştir.

8- Kelud Yanardağ Felaketi (1919)

Kelud Yanardağı Endonezya'nın Doğu Cava ilinde bulunan aktif bir yanardağdır.

Bu yanardağın 19 Mayıs 1919'daki patlaması bir felakete dönüşmüştür. Patlama sonucunda çevre dağların tepelerindeki buzullar erimiş, toprak kaymaları oluşmuş ve yanardağdan süzülen laharlar sebebiyle 5100'den fazla kişi yaşamını yitirmiştir.

Yaklaşık 40 km'ye yayılan laharlar 100'e yakın çevre köyü yerle bir etmiştir.

9- Ruiz Yanardağ Felaketi (1985)

Dünya’da Armero Trajedisi olarak da bilinen Ruiz yanardağ felaketi 13 Kasım 1985’te Kolombiya’da gerçekleşmiş ve yaklaşık 25.000 kişinin hayatını kaybetmesine sebep olmuş bir yanardağ patlamasıdır.

Kumanday olarak bilinen ve 2 milyon yıldır aktif olan Nevado del Ruiz, Kolombiya’nın Caldas ve Tolima bölgelerinin arasında, başkent Bogota’nın da 129 km batısında yer alan bir yanardağdır. Bu kompozit yanardağ, içinde volkanik kül ve volkanik maddelerden oluşan taşların da bulunduğu lav tabakaları içermektedir. Kolombiyalılar da tarih boyunca, yerli halklar ve çiftçilikle geçimini sağlayan toplulukların yaptığı gibi volkanik oluşumların etrafına yerleşmişlerdir. Bu durumun başlıca sebebi ise volkanik oluşumların organik maddece zengin bir yapıda olması ve tarıma çok elverişli olmalarıdır.

10- Ontake Yanardağı Felaketi (2014)

Ontake yanardağı, Fuji yanardağından sonra Japonya'daki en yüksek ikinci yanardağdır. 3067 m yüksekliğinde olan Ontake yanardağı, inaktf zannediliyordu ta ki Ekim 1979'da 200,000 tonluk bir külü salana kadar.

Ontake Yanardağı 1991 ve 2007 yıllarında da ufak salınımlar yapmıştır.

27 Eylül 2014 Cumartesi günü ise yerel saatle 11:53'te büyük bir patlama yaşandı. En az 40 kişi yaralanmış 32 kişi kaybolmuştu. 7 Ekim'de ise toplam ölü sayısı açıklandı, 54 kişi bu felaketten dolayı yaşamını yitirmişti.

Tarihiolaylar