Eski Anadolu Uygarlıklarında Resim Sanatı

En son araştırmalar Anadolu bölgesinin, Yakın Doğu’daki Neolitik kültürler arasında en eski ve en gelişmiş merkezlere sahip bulunduğunu ortaya koydu (M.Ö. 10000 – 5000 tarihleri arasında Anadolu kültürlerinin Hacılar, Çatalhöyük, Can Hasan gibi merkezlerinde ilginç resim örnekleri de bulunuyordu. Neolitik öncesine ya da Üst Neolitik dönemlere ait ilkel kaya resimlerinden tarih öncesi resimleri bölümünde söz etmiştik. Antalya bölgesinde bulunan Beldibi, Karain, Öküzlüin gibi yerlerde natüralist hayvan betimlemelerinin örneklerine rastlanabiliyor. Av kültüyle ilgili görülen bu resimler, giderek yerlerini yerleşik kültürlerin resim sanatına bırakmışlardır.

Neolitik kültür çağının en geniş yerleşme yerlerinden biri olan Çatalhöyük’te M.Ö. 5800 yıllarına tarihlendirilen resimlerin birinde bir insan figürüyle köpeğinin geyik avını görüyoruz. Köpeğin evcilleşme aşamalarına ait en eski belgenin de bu resim olduğu kuşkusuzdur. M.Ö. 6200 yıllarına tarihlendirilen bir resimde ise son derece ilginç bir peyzaj motifi vardır. Bu resimde, volkanik Hasan Dağı eteklerinde bulunan köy, şematik bir stilizasyonla verilmiştir.

Çatal höyük kutsal yapılarında buluna resimler arasında stilize akbaba figürlerinin, başsız insan figürlerine saldırışı betimleniyor. Bu tarz resimler muhtemelen halkın ölü kültü ve inançlarıyla ilgilidir. Resimler M.Ö. 6150 yıllarına aittir. Çatalhöyük kutsal yerleri arasında yüksek kabartma öküz başlarının bulunduğu tapınaklardaki el motiflerini gösteren pano düzenler de göze çarpar. Bunlarla birlikte bulunan resim örnekleri arasında ölmüş bir adamın yüzü M.Ö. 5825 yılına tarihlendirilmiştir.

Ana tanrıça kültüne bağlı olan bu en eski Anadolu uygarlıklarında plastik hacim kaygıları, belki resim sanatından daha fazla önem kazanmıştır. Ama bulunan eserler arasında rölyef sanatıyla boya malzemesinin birlikte uygulandığı parçalar da vardır. Sözgelişi M.Ö. 6750 yıllarına ait olan boyalı gebe tanrıça buna bir örnek olarak gösterilebilir.

Ankara’daki Eski Anadolu Sanatı ve Hitit Eserleri müzesinde toplanan eserler içinde kuşkusuz en büyük önemi taşıyan fresk tekniğindeki resim, leopar derisinden eteğini savurarak dans eden ve muhtemelen dinsel bir töreni canlandıran insan figürlü düzendir. Tarih öncesi Anadolu sanatının Çatalhöyük neolitik çağ duvar resimleri arasında geyik avını gösteren bir sahne, Paleolitik çağ düzenlerini çağrıştırmakla birlikte insan ve hayvan stilizasyonu yönünden farklılığı da ortaya koymaktadır.

Daha geç Anadolu kültür aşamalarından heykel ve rölyef örnekleri pek çok olduğu halde, hatırı sayılır resim örneği bulunamamıştır. Erken Maden ve Bronz çağları ile M.Ö 2000 yıllarından sonra başlayan Hititler çağında ancak seramik kaplar üzerinde rastlanan süsleme ve resim örnekleri, anıtsal resim sanatı hakkında fikir verebilir. Bazı resimli vazolar, sözgelişi bir evlenme töreninin evrelerini gösteren vazo, güçlü bir gerçekçilik anlayışının üsluplaşmış örnekleridir.

Erken ya da Geç Hitit çağlarından herhangi bir duvar resmi örneğine rastlanmamıştır. Ancak son kazılar, Anadolu’nun doğu kesimlerinde, Van yöresinde kurulup gelişmiş olan Urartu uygarlığına ait bazı resim örneklerini orlaya çıkarmıştır. M.Ö. 6. – 7. yüzyıllara ait olabilecek bu resim örnekleri Altıntepe’deki Urartu yapılarında bulunan ve Asur sanatı etkilerini taşıyan bazı parçalardır.

Resim sanatı çerçevesi içinde ele alınmaları düşünüldüğünde, Orta Anadolu bölgelerinden Eskişehir ve Afyon yöresinde gelişmiş olan Frik uygarlığına ait bazı resimli Terracottalar (pişmiş toprak), Anadolu resmine örnek olarak gösterilebilir. Kalkanlı ve mızraklı savaşçı figürlerini geçit resminde betimleyen ya da antitetik (karşılıklı) hayvan figürlerini kapsayan bu pişmiş toprak levhalar evlerin ön yüzüne monte ediliyordu. Renkli tezyini bir izlenimleri vardı.

Tezyin konusunda sözü edilmesi gereken önemli bir bulgu Frik uygarlığının Gordion şehrinde ortaya çıkarılmış bir yer mozaiğidir. M.Ö. 8. yüzyıla tarihlendirilen bu bulgu, tarihin bilinen en eski mozaik örneğidir.

Resim Sanatının Tarihi, Sezer Tansuğ