Tiziano Kimdir?

İngilizce’de Titian olarak bilinen Tiziano Vecellio 16. yüzyıl Venedik okulunun en önemli üyesi olan İtalyan bir ressamdır. Sanatçı yaklaşık olarak 1487-90 yılları arasında Pieve di Cadore köyünde doğmuştur. Doğum tarihiyle ilgili çağdaş kaynaklar çelişkilidir.

Tiziano, Gregorio ve Lucia Vecelli’nin oğludur. Seçkin bir meclis üyesi ve asker olan Gregorio, Pieve di Cadore Kalesi’nin idareciliğini yapmıştır. Venedik’te köklü bir ailenin üyesi olan sanatçının büyükbabası da dahil olmak üzere birçok akrabası noterdir.

Tiziano’nun Cadore’de Cacilia adında bir kadınla ilişkisi olmuştur. Cacilia’dan Pomponio ve Orazio adında iki oğlu olan sanatçı, çocukları meşrulaştırmak için evlenmiştir. Tiziano’nun Cacilia ile mutlu bir evliliği olmuştur. Cacilia ise 1530’da kızı Lavinia’nın doğumunda vefat etmiştir.

“Ressamların Prensi” olarak bilinen Tiziano, tüm zamanların en etkili sanatçıları arasındadır. Giorgione’nin romantizmine karşılık Tiziano’nun dünyasallığı, etkili portreleri, mitolojik ve dinsel konulu resimleriyle sonraki kuşaklar üzerinde derin bir etki yapmıştır. Bu büyük usta 27 Ağustos 1576’da aramızdan ayrılmıştır.

Eğitim Hayatı
Tiziano’nun sanata olan yeteneği erken yaşta ailesi tarafından fark edilmiştir. Bunun üzerine aile, Tiziano’yu 10-12 yaşındayken erkek kardeşi Francesco ile birlikte Venedik’e göndermiştir. Burada ilk önce mozaik ustası Sebastian Zuccato’nun yanında çıraklık yapmıştır. Sanatsal yeteneklerini hızla fark eden Zuccato, Tiziano’nun Venedik’in önde gelen ressamları olan Bellini kardeşlerin atölyesine girmesini sağlamıştır. Böylelikle kısa süre içinde ilk başta Gentile Bellini’nin atölyesinde çalışmıştır. Daha sonra ışık, boşluk ve renk kullanma ustası olan Giovanni Bellini‘nin atölyesine geçmiştir. Bellini kardeşler ile çalışmak sanatçı için çok önemli bir adım olmuştur.

Tiziano için aynı değerde önemli olan bir başka isim ise Giorgione’dir. Giorgione, Tiziano için kesin bir atölye ustası olmasa da, onun gerçek anlamda öğretmeni sayılır. İki sanatçı, aralarında rekabet olmasına rağmen birbirlerine karşı saygı ve hayranlıktan oluşan bir dostluk geliştirmiştir. Tiziano, Giorgione’nin romantik yaklaşımından etkilenmiştir. Ayrıca Giorgione’nin 1510’da ölümü nedeniyle birçok eseri Tiziano ve Sebastiano tarafından tamamlanmıştır. Örneğin ykş. 1508-09’da gerçekleştirilen “Kır Konseri” isimli eser, hem Giorgione’ye hem de Tiziano’ya atfedilir.

Kır Konseri (Pastoral Concert)

Sanat Hayatı ve Eserleri
Tiziano’nun erken dönem eserlerinde Bellini kardeşler ve Giorgione’nin etkisini görmek mümkündür. Hem Giorgione hem de Giovanni Bellini’nin sırasıyla 1510 ve 1516’da ölmesi, Tiziano’nun Venedik’in önde gelen sanatçılarından biri olmasını sağlamıştır. Böylelikle devletin resmi ressamı olan Tiziano, aynı yıl Santa Maria Gloriosa dei Frari için “Meryem’in Göğe Yükselişi” eserine başlamıştır. 1518’de tamamlanan eser Venedik’te Yüksek Rönesans anlayışının başlangıcını oluşturmuştur.

Sanatçı bu yıllarda Giorgione’nin etkisinden kurtularak kendi üslubunu geliştirmiştir. Tiziano’nun Giorgione etkisiyle gerçekleştirdiği son yapıtlardan “İnsanın Üç Çağı” (ykş. 1515) yoğun bir alegorik anlatıma sahiptir. Ayrıca Santa Maria Gloriosa dei Frari’deki “Pesaro Madonnası” (1519-26) ve “Kutsal ve Dünyasal Aşk” (1511-1517) isimli eserlerde yumuşak bir üslup geliştirmiştir. Bu dönemde dinsel ve mitolojik konulu eserlere yönelen sanatçı aynı zamanda önemli portrelerde yapmıştır. Bunlar arasında Portekiz Kraliçesi Isabella, Kutsal Roma İmparatoru V. Charles, İspanya Kralı II. Phillip ve Papa llI.Paulus portresi yer almaktadır.

Tiziano, kendisini hiçbir zaman tek bir resim türü ile sınırlamamıştır. Bir yandan dini, mitolojik konular çalışırken bir yandan Barok’un etkisini sürdürecek asimetrik kompozisyonlardan yararlanmıştır. Özellikle nü figürlerine Giorgione’nin şiirsel anlatımı haricinde Barok’a özgü cinsellik ve dinamizmi de katmıştır. Sanatçı ayrıca çok sayıda büyük boyutlu altar panolar da yapmıştır. “İsa’nın Dirilişi” (1518-22) adlı altar panoda Michelangelo‘nun üslubuna benzer bir çıplak figür çalışmasına yönelmiştir.

1530’lu yıllarda Tiziano’nun üslubu değişmiştir. Değişimi gerek temaların seçiminde gerekse koyulaşan renk paletinde görmek mümkündür. Sanat yaşamının son dönemlerine doğru geçmiş yılların canlılığı yerini daha olgun bir anlatıma bırakmıştır. Ayrıca açık, gelişigüzel fırça darbeleriyle birbirine daha yakın renk tonları kullanımını tercih etmiştir.

1540’larda Maniyerizm’in etkisine giren Tiziano 1543’te “İşte İnsan” adlı eserinde bu etkilerle yeniden canlı bir anlatıma yönelmiştir. Ancak bu kez canlılık, Maniyerist bir anlayış ve karmaşık bir devinimle tanımlanmıştır. 1541-42’de S.Maria della Salute için üç resim yapmıştır. “Habil ile Kabil”, “İshak’ın Kurban Edilmesi” ve “Davud ile Golyat” sanatçının enerjik anlatımını bu dönemin etkileriyle sunmaktadır.

Meryem’in Göğe Yükselişi (Assumption of the Virgin)
Meryem’in Göğe Yükselişi (Assumption of the Virgin), 1516-18 yılları arasına tarihlendirilmektedir. Ahşap üzerine yağlıboya tekniğinde yapılan eser, 690×360 cm ölçülerindedir. Bu ünlü altar resmi Frari Santa Maria Gloriosa Bazilikası için yapılmıştır. Neredeyse 7 metre yüksekliğindeki eser, Venedik’te yapılmış en büyük altar panodur. Sanatsal açıdan oldukça önemli olan bu eser, uzaktan bakıldığında bile çarpıcı bir etki yaratmaktadır. Çünkü Venedik’te daha önce yapılan altar panoları Tiziano’nun eserlerine göre daha durağandır. Tiziano’nun figürleri daha hareketli ve renk kullanımı daha çeşitlidir. Eserde Bakire Meryem’in göğe çıkışı resmedilmiştir. Havariler, göğe yükselen Meryem’in onları bırakmaması için yalvarmaktadır.

Eserde kompozisyon üç bölüme ayrılmıştır. En altta yersel, en üstte göksel olanlar ve ortada arabulucu Bakire Meryem bulunmaktadır. Üstte Tanrı imgesi oldukça küçük çizilmiş ve bulutların arasında kaybolmuştur. Eserin gerçek odak noktasıysa ortada bebekler tarafından taşınan ve bir bulutun üzerinde yükselen, kollarını kaldırmış, destansı bir figür olarak betimlenmiş Bakire Meryem’dir. Havariler ise gri bir gökyüzünün altında gölgede kalmıştır.

Bacchus and Ariadne
Bacchus and Ariadne, 1520-23 yılları arasına tarihlendirilmektedir. Tuval üzerine yağlıboya tekniğinde yapılan eser 175×190 cm ölçülerinde olup Londra Ulusal Galeri’de sergilenmektedir. Tiziano, 1516’da Ferrara Dükü Alfonso I d’Este ile temasa geçerek Alabaster Odası için 10 yıl çalışmıştır. Bu süre boyunca Dionysos temalı bir dizi eser yapmıştır. Bunlar arasında “Venüs’e Tapınma”, “Andrians” ve “Bacchus ve Ariadne” bulunmaktadır.

Eserde şarap tanrısı Bacchus, Naxos kıyısına henüz adım atmış olan Ariadne’ye doğru arabasından fırlamaktadır. Mavi elbiseli Ariadne, gökyüzüyle renk birliği içindedir. Ayrıca kompozisyonun sağındaki Mainad ve Satirler daha sıcak toprak tonlarında resmedilmiştir. Sanatçının renkli ifade zenginliği figürlerindeki zarafetle birleşerek etkili bir anlatım sunmuştur.

Urbino Venüsü (Venus of Urbino)
Tiziano’nun en ünlü Venüs betimlemesi olan Urbino Venüsü, 1538’de tuval üzerine yağlıboya tekniğinde yapılmıştır. 119×165 cm ölçülerindeki eser Uffizi Sanat Galerisi’nde sergilenmektedir. Bu ünlü eser Urbino Dükü Guidobaldo III della Rovere’nin siparişi üzerine yapılmıştır. Eser, Urbino Dükü’nün 1534’te yaptığı evlilikle ilişkilendirilir. Aşk ve sadakate dair alegorik kompozisyonuyla dikkat çeken eserde resmedilen çıplak güzelin klasik tanrıça Venüs’ü yansıtıp yansıtmadığı tartışmalıdır. Çünkü eserde Venüs dokunulmaz, yüce bir tanrıça olmaktan çok, cinsel çağrışımlar içeren ifadesiyle genç bir kadındır. Davetkar bakışları izleyici ile doğrudan bir iletişim kurmakta ve böylece aradaki mesafeyi azaltmaktadır.

Urbino Venüsü ilk bakışta Giorgione’nin Uyuyan Venüsü’ne olan benzerliğiyle dikkat çekmektedir. Ancak Urbino Venüsü’nde figür bir kolunu yastığın üstüne koymuş ve elinde bir gül tutmaktadır. Ayak ucunda sadakati simgeleyen köpek uyumakta, geri planda ise iki hizmetçi zengin bir malikâneye ait olduğu belli olan odadaki sandıkları düzenlemektedir. Bütün bunların ötesinde, figür doğrudan izleyiciye bakarak göz teması kurmakta, yüz ifadesi, omzuna dökülen saçları ve aksesuarları ile belirgin bir kimlik oluşturmaktadır.

Diğer Önemli Yapıtları
Kutsal ve Profan Aşk, 1514, Borghese Galerisi, Roma
Pesaro Ailesi Meryemi, 1519-26, Frari Santa Maria Gloriosa Bazilikası, Venedik
Papa Paul III ve Torunları, 1545, Capidimonte Ulusal Müzesi, Napoli
Ecce Homo, yak. 1558-60, İrlanda Ulusal Galerisi, Dublin
İsa’nın Dikenli Taçla Taçlanması, yak.1570, Eski Pinakothek Sanat Müzesi, Münih

Yararlanılan Kaynaklar

U. Tükel, Tiziano, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi
NTV Başvuru Kitapları – Sanat
Erdal Kara – Giorgione, Tiziano, Manet: Üç Sanatçı, Üç Venüs
Bensusan, Samuel Levy – Titian
Christopher Dell – Başyapıt Budur
https://www.joslyn.org/Post/sections/400/Files/Titian Teaching Poster.pdf
https://www.uffizi.it/en/artworks/venus-urbino-titian#details

Teşekkürler, eğer biliyorsanız Ay tanrısı Konshu hakkında da yazabilir misiniz ?

Bir de "Altar resmi" ne demek ? 

Bildiğim kadarıyla "altar" sunak demek,

Saçma bir soru olabilir ama "Meryem'in yükselişi" tablosunda Tiziano, kutsal Meryem anayı yaşatmayı mi amaçlamakta, anlatabilir misiniz ?