Eston Dili ve Türkçe

Bu çalışmamızda Estonca ve Türkçe arasında var olduğunu gördüğümüz bazı benzerlikleri sizlerle paylaşmaya çalışacağız.Sanırız bu benzerlikleri görünce en az sizler de bizim kadar şaşıracak ve aslında dünya denilen şu kürede, Türk olduğunu bildiğimiz milletlerin dışında da Türkçe ile akraba olma ihtimali yüksek dilleri konuşan değişik milletlerin var olduğunu anlayacaksınız.

Şimdi bu benzerliği ortaya koyacak bazı örneklere bakalım:

Tekil

1)Ben, min/mina -- ma

2)Sen/ sina -- sa

3)An, o, te/ tema -- ta

Çoğul

1)Biz, miz/ meie -- me

2)Siz/teie -- te

3)Anlar, onlar/ nemad -- nad

Örneklerden de anlaşıldığı gibi Estonca ve Türkçe’deki şahıs zamirlerinin tamamı neredeyse birbiriyle benzerlik göstermektedir.Türkçe’deki bu gibi kelimelerin etimolojilerini bilenler iki dilin zamirleri arasındaki inanılmaz benzerliği hemen anlayacaklardır.Fince ile benzerlikleri de çok olan Eston dili Türkçe’ye bazı yönleriyle Fince’den daha çok benziyor gözükmektedir.Bunda da onun coğrafi konumunun yanında kültürel bazı özelliklerinin de etkisi olabilir.

Estonca fiillere eklenen mastar eki ise Türkçe’de kullanılan mastar ekiyle aynıdır.Bu dilde mastar eki olarak Türkçe’de de kullanıldığı gibi –ma eki kullanılmaktadır.

İstu-ma

Otur-ma

Görüldüğü gibi iki dilde de fiiller mastar haldeyken sonlarına –ma eki alırlar.Aslında Türkçe’de kullanılan –mak mastarı ile –ma mastarlarının kökenlerinin aynı olma ihtimalinin kuvvetli olduğunu da düşünürsek, Estonca bu yönüyle tamamen Türkçe’ye benzer gözükmektedir..

İki dilde de eklerin kelimelere bitiştirilme şekilleri de birbirine benzer gözükmektedir.Yani iki dil de sondan eklemelidir.Üstelik iki dil de Anglo-Sakson dillerinin çoğundan farklı olarak fiillerine şahıs ekleri getirerek onların öznesiz de kullanılmalarına olanak sağlar.

mina istu-n 'Ben oturur-(u)m'

sina istu-d 'sen oturur-sun'

tema istu-b 'o oturur-'

meie istu-me 'biz oturur-(u)z'

teie istu-te 'siz oturur-sunuz, suz'

nemad istuv-ad 'onlar oturur-lar'

Türkçe’de düşmüş olan 3.tekil ve 3.çoğul şahıs eklerinin Eston dilinde var olduğu açıkça gözükmektedir.Bu da bu dilin Türkçe’nin erken dönemlerindeki görünümünü andırmaktadır.

Türkçe ile Estonca arasında göze çarpan diğer bir ilginç benzerlik de hatta benzerlikten öte aynîlik de “olmak” fiilinde göze çarpmaktadır.Estonca’da da “olmak” fili neredeyse harfi harfine Türkçe’deki ile aynıdır.Farklı olarak sadece sona bir –e sesi gelmiştir.Bu ise ortaklığı ortadan kaldırmayacak kadar küçük bir ayrıntıdır.

OLE-MA (Estonca)

OL-MA (Türkçe)

Şimdi bu ilginç bir o kadar da mükemmel benzerliği de görmezlikten gelemeyeceğimiz açıktır.Değil görmezlikten gelmek bu güzelliği sizlerle paylaşmadan geçemeyeceğiz.Eston dilindeki bu kelime Hint-Avrupa dillerindeki “olmak-be” filine karşılık gelmek üzere kullanılmıştır.Tarzanca dediğimiz o Türkçe de aslında aynı etkiyle yer yer espri maksatlı ya da Türkçe’yi sonradan konuşan yabancıları taklit maksatlı konuşulabilmektedir aramızda.

Ben olmak iyi… ya da Ben var iyi olmak..

Gibi kullanımlar aslında Hint-Avrupa dillerinin Türkçe’ye izdüşümünün yansıtılmasından ibarettir.Yani Hint-Avrupa dilleri mantığı ile Türkçe konuşulsaydı bu şekilde konuşulurdu.İşte Eston dostlarımız Hint-Avrupa dillerinin özellikle de Slav dilinin etkisiyle bu bize Tarzanca gelen konuşmayı kabullenmişler, dillerine yerleştirmişlerdir.Aslında bizim de kullandığımız i-mek filinin yani ek fiilin mantığına yakın bir mantıkla da kullanılır bu olmak fiili..

Mina ole-n “Ben –im” İngilizce karşılığı “I am” Buradaki “am” karşılığı olarak kullanılır ole- fiili..

İki dil arasında geçmiş zamanda da bir benzerlik göze çarpar.Bildiğimiz gibi bizde

-di, -ti vb. ekler kullanılır geçmiş zamanda..İşte bu –ti, -di sesi ile kökendaş olması kuvvetle muhtemel –si eki aynı gibi gözüküyor.Ağızdan çıkış itibariyle bildiğimiz gibi s ve t, d sesleri birbirleriyle akrabadır.Bazen “s” sesi “t” sesine bazen de “t” sesi “s” sesine pek çok dilde de örnekleri görüldüğü gibi birbirine dönüşebilmektedir.

Fiilleri olumsuz forma sokmak için bildiğimiz gibi Türkçe’de –ma olumsuzluk ekini kullanmaktayız.Eston dilinde de olumsuzluk için ek kullanılmaktadır.Burada da Slav dilinin tesir gözükmektedir.Hayır anlamına gelen ve Türkçe “hayır” kelimesi ile kökendaş olma ihtimali yüksek “ei” kelimesi olumsuzluk anlamını vermek için fiilin önüne getirilir.Dediğimiz gibi burada Anglo-Sakson dillerine bir benzeyiş göze çarpar.Fakat olumsuzluk anlamını vermek için kullanılan bir özellik vardır ki Proto-Türkçe döneminde de kullanılmış fakat bugün çoğunlukla kullanımdan düşmüştür.Aslında sanıldığının aksine eski Türkçe’de bilhassa fiillerin zıt anlamlarını oluşturmak için ön ek benzeri sesler kullanılmaktaydı.Bu olayın kalıntısı kelimeler dilimizde halen yaşamaktadır.

(y)itmek- b-itmek

inmek- b-inmek

Elimizdeki bunlar gibi kısıtlı örneklerden yola çıkarak diyebiliriz ki:

“Eski Türkçe’de bilhassa ünlü ile başlayan fiillerin zıt anlamını ortaya koymak için fiil önüne en azından “b” sesi getirilmekteydi.”

Bu örneklerle Eston dilindeki şu örneği daha iyi açıklayacağımızı sanıyoruz:

Olema-p-olema

Proto-Türkçe dönemindeki az önce bahsettiğimiz özellik bu örnekle Estonca’da yaşıyor gözükmektedir. “Olema” (olmak) fiilinin önüne getirilen bir “p” ya da eski dönemlerde “b” ünsüzü fiilin anlamını ilk anlamına zıt bir şekle sokabilmektedir.

Olema (Olma)- p-olema (olmama) (Yok olmak) aynen inmek-b-inmek örneğinde olduğu gibi…

İki dildeki sayılar da birbirine benzerlik göstermektedir.

(1) Bir, ilk –üks (Bu üks bir anlam kayması ile Türkçe’de “üç” şeklinde yaşıyor olabilir)

(2)Yiki, iki, eki- kaks (Başa bir k- sesi gelmiş)

(5)Beş, biş- viis

(6)Kuus (bu “kuus” ile Dokuz sayısının son hecesinin benzerliği ilginçtir.Belki de “kuus” iki-üks(üç)’den değişmiştir.Bildiğimiz gibi “iki üç” altıdır.)

(7) Yedi, yetti –seitse (seytse)

(8) Sekiz-Kaheksa (seksen’e benziyor)

(9)Dokuz-Üheksa

(10) On-kümme (Türkçe “küme” kelimesi ile kökendaş gibi gözüküyor.Eski Türkçe’de “Bin” anlamına gelen “Tümen” kelimesinin o zamanlarda ve şimdi de askeri topluluklar için kullanıldığını hatırlayalım)

Elbette Türkçe ve Estonca arasındaki benzerlikler ve ortaklıklar bunlardan ibaret değildir.İki dilin de ünlü, ünsüz uyumları birbirine benzemektedir.İki dilde de ekler sonda bulunur.Elbette Eston dilinde Hint-Avrupa dillerinin tesiriyle bazı istisnalar oluşmuş olabilir.İki dilde de Özne ve yüklemin cümle içindeki yerleri neredeyse aynıdır.İki dil arasında birbirine benzer olan ve aynı kökenden geldikleri oldukça açık olan binlerce kelime vardır.Bilhassa Türkçe’nin eski dönemlerindeki kelime hazinesi ile Eston dilinde hal-i hazırda kullanılan pek çok kelime bir benzerlik taşımaktadır.Şimdi de iki dil arasındaki bazı benzer kelimeleri sizlerle paylaşalım:

Amerika-lı – améerik-lane (Türkçe –li, -lı eki ile Estonca –lane ekinin benzerliği ortada)

Ya (ve anlamında) - ja

ancak - aga

koltuk - tool

dil-keel

ata-isa (ata>ita>isa)

ya da-voy

hayır-ei

ev (konut)- kodu (Kon- ya da ko-maktan geliyor gibi.Gecekondu’yu hatırlayın)

ogul-poeg (Başa bir “p” sesi almış)

te(şu)-et

şu-see

ne, ni?-mis? (Türkçe soru edatı –mi’yi hatırlatıyor)

nere-kus (Türkçe’de “nere” anlamı eskiden de “ku, ka” kelimeleriyle ifade edilmiş)

ogul(kız)-ode

kim-kes (Eski Türkçe’de de benzer sesler kullanılmış aynı anlamda; ki, ke)

pek-vaga

evet, ya-jah

sorma-küsima

gel-tule

et(yapmak)-tege, tee

Kork-ma – kart-ma, karda/n

Kulakla-ma(duyma)-kuul-ma

Öğren-me(ög-)-opi-ma

Oku-ma-luge-ma

Söy-le-me—üt-le-ma (Türkçe’deki öt- fiili ile benzerliği ortada)

Görme-nagema

İstuma-oturma (Ot kökünden)

Anlama, us-ma—saama

Oturma(bekleme)—otama (Otağ kelimesinden gelebilir “otağ-ma”)

Gitme(gezme)—kaima

Bakma-vaatma

Yazma—kirjitma (Türkçe’de de kullanılan taştan çıkan seslerin taklidi gırç, kırç ya da kazıtma ile kökendaş)

Güzel—ilus (İyi ile ya da ulu kelimesi ile kökendaş olabilir.)

İyi (doğru)—Oige (Eygü’den gelebilir)

İyi—hea

Büyük (zor)—suur

Tören (eğlence)-tore

Bütün bu kelimelerin yanında “Türk” kelimesi ile aynı kökenden gelmesi muhtemel ve Estonların hafızasında yer edinmiş Türklere ait özellikleri ortaya koyan “Tark” kelimesi vardır.Bu “Tark” kelimesi şu anlamlarda bu dilde kullanılmaktadır.

“acımak, sızlamak, yanmak, üzülmek, kırılmak, incinmek, acıtan, sert, keskin, şiddetli, çabuk, çevik, şık, zarif, açıkgöz, kurnaz, yakışıklı, gösterişli”

İki dil arasında görünen bütün bu benzerlikler, insanlığı, kandan, nefretten, kavgadan daha güzel ve ulvi değerlerle donatmayı hedefleyen bakış açılarıyla ortaya konulduğunda ve incelendiğinde, sonsuza kadar sürecek bir paylaşımın ve dostluğun anahtarları olabileceklerdir.

Eston ve Türk milletleri insan olma ortaklığının yanı sıra, bu gibi ortaklıklarını da hesaba katarak birbirlerini ebedi dost bilmelidirler.

Umarız bu ortaklıklardan doğacak sarsılmaz dostluklar, geleceğin barış dolu dünyasını inşa etmede ihtiyacımız olan sevgi harcını doğurabilir.

Ve umarız geleceğin dünyası bugünkünden daha sevgi dolu olur.

Not:Yazarın dilbilimle ilgili çalışmalarını http://www.edebigazete.com sitesinde bulabilirsiniz.

Kaynaklar:

http://dict.ibs.ee/

http://www.cusd.claremont.edu/~tkroll/eesti.html

Bu kadarmı benzerlik olur dedirtiyor gerçekten , estoncanın tarihi nereye dayanıyor peki?