Shakespeare ; Sinemada Tiyatro Uyarlamaları...

SİNEMADA TİYATRO UYARLAMALARI

Sinema başlangıçta önemsenmedi. Duhamel, sinema için “ kölelere uygun bir eğlence”, Andra Suaros, “ Chaplin’in pis yüreğini bir bit gibi ezmek gerek” demiştir. Farklı düşünenler de vardı. Elie Faure sinemayı büyük bir buluş olarak nitelendirmiş, Abal Gance görüntü çağının geldiğini söylemiştir. 1908’de kurulan Film d’Art ( Sanat Filmi ) adlı yapım evi, “Guise Dükünün Öldürülüşü ” nü çevirdi. Bundan sonra sinemaya bir yer edinebilmek için tiyatroya yönelindi. Amerikalı yapımcı Adolph Zukor, “Famous Players ” adlı bir yapımevi kurdu ve filmlerini “ ünlü oyuncular, ünlü oyunlarda ” tümcesiyle tanıttı. Amaç, Avrupa’daki sanat sinemasını uygulamaktı. Bunun yanında bir de dizi filmler yolu denendi. Sinema daha başlangıçta hem bir sanat oldu hem de halk tipi bir gösteri.7Sinemanın ilk dönemlerinde filmlerin kalitesi düşüktü. Sinema köklü bir geçmişi olan tiyatrodan yaralanmıştır. Tiyatro da izleyicisini kaybetmemek için değişik tarzlara yöneldi. 8

Sinema Amerika’da Griffith, Rusya’da Eisenstein gibi yaratıcıların elinde tiyatroyu aşan bir dünyayı dile getirmiştir. Fakat sesli filmlerle birlikte sinema yeniden tiyatroyla yarışa girmiştir. Bu dönemde ticari başarı kazanmış bir çok oyun, belirli bir sinema duygusundan yoksun, kabaca uyarlanmıştır. 9

Bazin, bir tiyatro oyununun metninin yeniden düzenlenmeden ve bazı bölümlerinin değiştirilmeden, sinemaya uyarlanmasının imkansız olduğunu savunmaktadır. Sinemacıların amacı, çalışmalarında tiyatro havasını yok etmek olmalıdır. Tiyatroya özgü karakterler, filmde rahatsız edici olabilir.

Bazin, sinema seyircisinin günlük yaşamdan izler aradığını, büyük bir dekor, dış çekimler ve bol hareket istediğini söyleyerek, iki anlatım tarzı arasındaki farkı göstermektedir. 10 Sinemada illüzyon ağır basmaktadır. Sinemadaki gibi olmasa da tiyatroda da ilüzyon vardır. Ancak tiyatroda amaçlı olarak illüzyon bozulabilmektedir.Tiyatro, seyircinin bir tanık olarak sahnede gösterilen olayı seyretmesini , yargısını doğrudan doğruya usuyla vermesini ister. Bir sinema filmi için aynı şeyi her zaman söylemek güçtür. Çünkü sinemanın aracı, kameradır. Kamera, seyirci adına seçme yapar. 11

Tiyatrodan sinemaya geçiş, fiziksel gerçeklikten soyutlamaya geçiştir.12

Tiyatro ve sinema arasındaki farklılıklar görüldüğü zaman, tiyatro oyunlarının sinemaya uyarlanmasındaki sorunlar anlaşılabilmektedir. Tiyatro ve sinema arasındaki ayrımlar şu şekilde özetlenebilir: 13

Tiyatro Sinema

* Bir süreç sözkonusudur. * Bölüntülüdür

* Seyirciyle ilitilidir * Seyirciye uzaktır

* Seyicinin tepkisi etkili olabilir * Seyirciye uzaktı

* Aldatılar sınırlıdır * Aldatılar çoktur

* Yer ve dekor sınırlıdır * Geniş olanaklar

* Hareketler oyun yeriyle sınırlıdır * Hareket özgürlüğü

* Zaman ölçülüdür * Zaman özgürlüğü

* Oyun kısa ya da uzun olabilir * Genellikle uzun

* Kendine özgü konuşmaları vardır * Diksiyon ikinci plandadır

* Oyuncu ve seyirci arasında araç yoktur * Kamera

* Kadrosu sınırlıdır * Kalabalık kadro

* Yanılsama azdır * Yanılsama ağır basar

* Müzikten destek almaz * Fon müziği

* Oyun, oynanmakta olandır * Sahne yeniden çevrilebilir

* Rol ezberlenmelidir * Ezbere gerek yoktur

* Teknik olanakları dardır * Tavanda yürünebilir

* Oyuncunun kişiliği geri plandadır * Oyuncu, tipin içindedir

SHAKESPEARE UYARLAMALARI

ı) Sessiz dönem:

Bilinen ilk Shakespeare filmi aktör Sir Beerbohm Tree tarafından 1899’da çekilmiştir. Shakespeare oyunları aktörü Tree, Londra “ His Majesty’s Theatre ” da oynadığı “ Kral John ” dan bazı sahneleri filme çekmiştir. Tree, filmin büyük bir anlamı olmadığını, sadece oyunu bilenler için anlamlı olabileceğini söylemiştir. Film kaybolmuştur. Halka gösterilen ilk Shakespeare filmi ise, Clément Maurice’in “ Hamlet’in Düello Sahnesi ” olmuştur. 1900 ’de Paris’te çekilen film, Avrupa’nın birçok şehrinde gösterilmiştir. 14

1908 yılında Fransız ve Amerikan sinema endüstrisinde sanat filmi yapımına karşı bir yöneliş başlamıştır. Bu durum sayısız tiyatro oyuncusunun ve oyununun sinemaya geçişiyle sonuçlanmıştır. Sinema köklü bir geçmişi olan tiyatroya yönelmiştir.

1908’de 19 Shakespeare uyarlaması yapılmıştır. En çok Hamlet ile Romeo ve Juliet çekilmiştir. Bu filmlerin sinema tarihi açısından büyük bir önemi yoktur. D. W. Griffith’ in 1908’de yaptığı “ The Taming of the Shrew”, bu filmlerin yanında daha önemli bulunmaktadır. Bu film, 300m. sınırını aşmıştır. Sonraki filmlerde değişen, filmlerin kalitesi değil, uzunluğu olmuştur. 1910 ve 1922 yılları arasında tiyatro uyarlamalarının sayısı artmıştır. Sonrasında bir dönem azalma görülmüş, 1928’den itibaren yeniden yükselişe geçmiştir. 1913 yılına kadar olan sinemadaki gelişme, savaşın başlamasına dek sürmüştür. 15

1911 yılında İngiltere’de ilk defa bir tiyatro eseri bir film stüdyosunda çekilmiştir. “ VIII. Henry ” nin 5 perdesi de bu stüdyoda William G. Barker’ın yönetiminde filme çekilmiştir. Bu dönemin son filmi ABD. ’ li yönetmen Sam Taylor’ ın “ The Taming of the Shrew ” (1928) ’i olmuştur.bu film, ilk sesli filmlerdendir, sessiz sinema da bu filmle bitmiştir.

ıı) Sesli dönem:

Bu yeni dönemin ilk önemli filmi, Max Reinhardt ve William Dieterle’nin “Bir Yaz Gecesi Dönümü Rüyası ” (1935) olmuştur. Paul Czinner İngiltere’de “ As You Like It ” (1936) uyarlaması yaptı. Filmde rol alan Elisa Bergner ve Laurance Oliver dikkat çekmişlerdir. 17

George Cukor’un 1936’da yönettiği “ Romeo ve Juliet ” ilkel uyarlamalardan sonra yapılan ilk önemli Romeo ve Juliet filmidir. 18

Sir Laurence Oliver’in V. Henry (1944) filmi, günümüze kadar gelen uygulama biçiminin ilk örneğidir. Aynı zamanda ilk renkli Shakespeare filmidir.19 Oliver, Shakespeare’in Rönesans’a yönelik tutumundan yararlanmıştır. Henry V , Hamlet ve III. Richard filmlerinde Shakespeare’i Rönesans adamı açısından ele almıştır. Oliver’in “ Hamlet ” i Rönesans’ın tipik bir temsilcisidir. Düşünce ile eylem arasındaki çatışmayı yansıtır.

Rus yönetmenler de Shakespeare uyarlamaları yapmışlardır; ancak Grigori Kozintsev’in “ Hamlet ” i (1964) dışında hiç biri tiyatro havasından kurtulamamıştır.

İtalya’da Renato Castellani’nin, “ Romeo ve Juliet ” i (1954) ender bir plastik güzellikte bulunmuştur. 20

Japonya’nın ilk Shakespeare filmini 1957’de Akira Kurusawa yapmıştır. “ Macbeth” i “ Kumonosu je ” (Kanlı Taht) adıyla kendi ülkesinin ortaçağına taşımıştır.

Alman yönetmen Helmut Kautner’in 1959’da beyaz perdeye uyarladığı “ Hamlet ” te ise çağdaşlaştırma çabası görülmektedir. Filmde Hamlet, bir Alman fabrikatörünün oğludur. 21

1970’li yıllarda pek başarılı uyarlamalar görülmemiştir. 80’lerde Shakespeare geleneğini canlandıran kişi ise Kenneth Branagh olmuştur.22 90’lı yılların isminden en çok söz ettiren uyarlaması ise, Baz Luhrmann’ın 1997 de çektiği “ Romeo ve Juliet ” filmi olmuştur. 23

ııı) Kronoloji: 24

Yıl Film adı Yönetmen Ülke

1900 Hamlet’in Düello Sahnesi- Clement Maurice- Frs.

1907 La Mort de Jule Cesar -Georges Melies- Frs.

1908 The Taming of the Shrew- D. W. Griffith -ABD.

1911 Henry VIII -William G. Barker -İng.

Hamlet- Hay Plump -İng.

1913 A Midsummernight’s Dream -Hans Heinz Evers- Alm.

1914 Julius Caeser -Enrico Guazzoni-İtl.

1922 Othello -Dimitri Bochowetzki- Alm.

1925 A Midsummernight’s Dream -Hens Meumann- Alm.

1928 The Taming of the Shrew -Sam Taylor -ABD.

1935 A Midsummernight’s Dream -Max Reinhardt ve ABD.

William Dieterle

1936 As You Like It -Paul Czinner -İng.

Romeo ve Juliet -George Cukor -ABD.

1944 Henry V -Laurance Oliver- İng.

1948 Hamlet -Laurance Oliver -İng.

Macbeth -Orson Welles -ABD.

1952 Othello -Orson Welles- ABD.

1953 Hamlet -Albert Mc Cleery -ABD.

1954 Romeo and Juliet -Renato Castellani- İtl.

1955 Othello -Sergey Yutkeviç -SSCB

As You Like It -Jakow Frid ve SSCB

Alexandre Abranow

Julius Ceaser -Joseph L. Mankiewicz- ABD.

1956 Richard III -Laurence Oliver- İng.

Much Ado About Nothing -L.Samkowoi -SSCB

The Taming Of the Shrew George Schaefur ABD.

Yıl Film adı Yönetmen Ülke

1957 Twelfth Night -David Green -ABD.

Macbeth / Kumonosu je Akira Kurusawa Jp.

1959 Hamlet -Helmut Kautner- Alm.

1960 The Tempest- George Schacfer- ABD.

1964 Hamlet -Grigori Kozintsev -SSCB

1967 The Taming of the Shrew -France Zefirelli -ABD.

1968 The Winter’s Tale -Frank Dunlop -İng.

1969 Romeo and Juliet -France Zefirelli -İng.

Julius Cesar -Stuart Burge- İng.

Hamlet -Tony Richardson -İng.

1970 King Lear -Peter Brook- İng.

Antony and Cleopatra -Charlton Huston- İng.

1971 Macbeth- Roman Polanski -ABD.

1974 The Merchant of Venice -Jonathan Miller- İng.

1983 King Lear -Michael Elliott -İng.

1985 King Lear / Ran Akira Kurusawa Jp.

1987 Henry V -Kenneth Branagh- İng.

1991 Hamlet -France Zefirelli- ABD.

1993 Much Ado About Nothing -Kenneth Branagh- İng.

1995 Othello -Oliver Parker- ABD.

1996 Hamlet -Kenneth Branagh- İng.

1997 Richard III -Richard Loncraine -ABD.

Romeo and Juliet -Baz Luhrmann -ABD.

1999 A Midsummernight’s Dream- France Zefirelli- ABD.