Vişne Bahçesi ; Anton Pavloviç Çehov...

KİMLİK ÇÖZÜMLEMELERİ

1)Vişne Bahçesi (Vişyovysad) – Anton Pavloviç Cehov

2)Yazım Yılı 1903

3)Oyun dört perde olarak yazılmıştır. Perdeler sahnelerle bölümlenmemiştir.

4)Çeviren: Ataol Behramoğlu

5)Ortalama süre : 1,5 saat.

6)I. Perde: Ranevskaya’ların evinin salonu , eski ama şık, zevkli bir ev. Evin her kçşesi

bir zamanlar bu evde çok renkli, lüks bir yaşamın varolduğunu belirten eşyalarla doludur. Bahçeyi gösteren pencere arkada, solda ismi çocuk odası olarak kalmış odanın kapısı, yanında konuk odası, sağda bahçe kapısı.

II. Perde: Ranevskayaların çiftliğinin biraz uzağında terkedilmiş bir manastırın yanı. Eski mezar taşları. Tahta bir sıra. Yanda uzakta Vişne Bahçesi, arkada çok uzakta kentin silüeti.

III. Perde: Açık kapıdan salonun göründüğü konuk odası, bir şamdanla aydınlatılıyor.

IV. Perde: I. perdedeki salon. Perdeler çıkarılmış , tablolar indirilmiş. Koltuklar bir köşede durmakta. Kapının yanında bavullar.

ORTAM ÇÖZÜMLEMELERİ

1) 19.yy. sonları ve 20. yy. başları Rusya’sını anlatmak için Marxsizm’den bahsetmemiz gerekir.

1789 Fransız ihtilali her ne kadar özgürlük, eşitlik, sınıfsız toplum görüşlerini savunsa da paranın hakimiyeti söz konusuydu. Toplumda (ekonomik anlamda) kapitalist burjuvazi üstün konumdaydı. Sanayi devriminin gelişmesiyle oluşan yeni bir sınıfta söz konusuydu, Proleterya. Bu sınıf emeği temsil ediyordu ve burjuvazi tarafından sömürülmekteydi. Sosyalist akım böylece doğar, toplumdaki adaletsizliğe, sömürüye, eşitsizliğe tepkidir. Bu öğreti Karl Marx ve Friedrich Engeli tarafından bilimsel temeller üzerine oturtulur. Onların bu öğretilerine “diyalektik maddecilik” adı verilir ve Marksizm olarak anılır. Marksizm maddeci, diyalektik, hümanist bir dünya görüşüdür. Marx ve Engels’i diyalektik anlayışa götüren 19.yy. ortalarına dek süren dönemde doğa bilimlerindeki büyük ilerlemelerin diyalektiği doğrulaması ve onun nesnel bir temele dayandığını kanıtlamasıydı.

Marx ve Engels’a göre burjuvazi, proleterya çatışması insanlık tarihinde son sınıf çatışmasıdır. Ve proloteryanın burjuvaziyi devirip, toplumu sınıfsız hale getirmesiyle bütün tarihi kaplamış olan sınıf çatışmaları dönemi de sona erecektir.

Rusya’nın batılılaşmasıyla yer yer zora başvurarak gerçekleştirilen Büyük Petro’nun da etkisiyle 18.yy.’da, soylular ve burjuvazi temel olarak Fransız toplumunu örnek almıştır. Kentlerin emekçi halkı ile köyüler bu yaşayışın ve değişikliğin dışındaydılar. Yaşayıştaki bu değişikliklerin yanısıra Batı sanat ve edebiyatı da Rusya’ya girer. Özellikle Aydınlanma çağının eserleri gözdedir. İktisadi alanda da Batı etkisindeki fabrikaları görüyoruz. Ancak ekonomik canlanmayı sağlayan bu yapılanmada ulaştırma araçları ve sermaye birikimi eksikti. Bu sorunu da Batıya borçlanarak ta olsa halletti.

Batının en büyük etkisi düşünceler planında ağır bastı; Çar yönetimine karşı Muhalefetin doğuşunda büyük katkısı oldu.

İlk liberal canlanışları Çar yönetimi hapis ve sürgünle yanıtlar. Bu canlanış Dekambrist’lerin başkaldırısı (Aralık 1815) ile daha da belirginleşir: amaçları anayasalı bir rejim ve belki cumhuriyettir. Ancak halk çoğunluğunun katılmadığı başkaldırı şiddetle bastırılır.

Sosyal sorunlar keskinlik kazandıkça reform yanlıları gözlerini Batı’ya çevirir. Sosyal eleştiri ve ütopyacı sosyalizm çok geçmeden çıkagelir. İşte bu dönemde bu düşünce hareketleri Marksizm’in Rusya’ya girmesiyle açıklık kazanır. Plekhanof tarafından ilk Marksist kuruluşun temelleri atılır. İşçi hareketleri de gelişmekte, çeşitli bölgelerde örgütlenmekteydi. Bütün bu hareketleri Lenin birleştirir. 1903’te Lenin’in açıkladığı parti anlayışı doktrini açık, devrimci ve merkezci bir örgüte sahip seft disiplinli bir partidir. Bu anlayış kongrede çoğunlukla kabul edildiği için bu anlayışta olanlara (bolşevik=çoğunluk) Bolşevikler denir.

Oyunun yazıldığı dönemde Rusya’nın toplumsal, siyasal görünümü böyleydi.

2) Döneme gerçekçilik akımı hakimdi. Eleştirel gerçekçilik, toplumcu gerçekçilik, şiirsel gerçekçilik yazarların, toplumu aktarmada seçtiği akımlardı.

3) Oyunun türü komedidir.

4) ANTON PAVLOVİÇ ÇEKHON (1860 Taganrag – 1904 Badenweiler)

Büyük babası bir köylüydü. Çocukken babasının dükkanında çalıştı. 1879’da Moskova’ya gitti ve tıp öğrenimini gördü. Gülmece dergilerinde yazdı. Oyun yazmaya yöneldi, başarısızlığa uğrayınca hikayeye devam etti. Sürgünlerin yaşam koşullarını incelemek için Sahalin’e gitti. 1891’de Batı Avrupa’ya gitti. 1892’de ailesiyle birlikte Moskova yakınlarındaki Melikhovo köyüne yerleşti ve kendini yazmaya verdi. 1897’de Dreyfus davasında Zola’yı destekledi. 1899’da akciğer veremi dolayısıyla Yalta’ya taşındı. 1895 – 1904 arası Rus tiyatrosunun yenileyicisi oldu. Dostları Dancenko ve Stanislavski’nin Moskova Sanat Tiyatrosunu kurması üzerine oyunlarını onlara verdi. 1903 – 1904 yıllarını sağlık sorunları nedeniyle Güney Almanya’da bir sağlık yurdunda geçirdi.

5) Maddeci ve demokratik temele dayalı bir dünya görüşüne bağlandı. Toplumculuğu benimsemiş, gösterdiği yozlaşmış düzen yoluyla düzenin değişmesi gerektiğini anlatmaya çalışmıştır. Onun amacı toplum yaşamını derinden incelemek ve bu çevrenin oluşturduğu insanları yakından tanıtmaktı. Yalnızca dış dünyanın değil, kişilerin iç çelişkilerini de gösterir. Sanatının derinlerinde tiyatrallik, ahlaksal coşku ve başkaldırı belirgin özellikleridir. Öznel romantizme karşı çıkar. Ona göre sanatçı karakterlerinin yada bu karakterlerin sözlerinin yargıcı değildir, nesnel bir gözlemcidir. Bu düşüncesine rağmen zaman zaman karakterlerini yargılamaktan alıkoyamaz kendini.

Oyunlarında izlenen önemli bir ikilem vardır: acı çeken insanlara yakınlık duyarken, yine aynı insanların saçmalıklarına kızar. Çekhov gerçeği en doğru görünüşüyle ama traji – komik yönleriyle yeniden vareden gerçekçi bir yazardır. Çekhov Hıristiyan öğretisinin kalıplı ikili kavramına karşıdır. Bu da onu karakterler yönünden bir derinliğe ve inceliğe götürmüştür. Onun kişileri olağan insandırlar, ilginç olmayan yaşam düzeyleri vardır ve psikolojik açıdan hiçbir karmaşık ve olağanüstü özellikleri yoktur. Yarattıkları yüce kahramanlar değildir, olağan kişilerdir tüm zaafları, çelişkileriyle.

Oyunları 1905 Devrimi öncesi Çarlık Rusya’sının şehir-taşra ikiliğini barındırdığı kadar, aristokrasinin çöküşüyle birlikte ortaya çıkan yeni koşulları da içerir. Böylece toplumsal yaşamın çelişmeli birliğini yansıtır. Karakterleri değer anlayışını yitirmiş, gündelik yaşamın sıkıcı ve katı gerçekleri karşısında ezilen ve buna bireysel ve eylemsizce başkaldıran kişiler ile yeni ekonomik güçlere sahip kişilerin yanısıra, halkçı aydın kişilerdir. Bunlardan bir bölümü yaşamın tutkulu, hoşgörülü, çalışkan, bozulmamış yanını verirken, bir bölümü boş, sıkıcı, hayalkırıklığına uğramış, geçmişte kalan yanını verirler.

Başkaldırısı, dönemindeki Rus yaşamınadır. Bu iki yönde gelişir; tembelliğe, boşluğa, sorumsuzluğa, dar ahlak anlayışı içindeki ahlaksızlıklara olan başkaldırısı ve olağanlığa, kabalığa, kültürsüzlüğe olan başkaldırısıdır.

Oyunları yaşamın dokunaklığını gündelik yaşamın varoluşu içinde verir, yaşamı kendiliğinden oluşturur.

6) Yazarın son büyük oyunudur. Dönemin, toplumun çelişkilerini en güzel yansıtan oyunudur.

7) Oyun gerçekçi yazarlar içinde çok önemli bir yer tutan Çekhov’un en yetkin eserlerinden biridir.

DRAMATURGİ ÇÖZÜMLEMELERİ

Ana Tema:

1) Soylu bir ailenin hiçbir şey yapmadan yaşaması sonucu ekonomik gücünü yitirmesi ve ellerindeki toprakları kaybetmesi konu ediliyor.

Yan Temalar: Oyunda bir çok yan tema var: Andrayevna’nın umutsuz aşkı, Anya Trofimof aşkı, Varye ile Lopahin’in birbirlerine ilgi duymasına rağmen birlikte olmamaları.

2) Önerme: Beklentilere cevap veremeyen, bunu gerçekleştirmek için hiçbir şey yapmayan eski düzen yerini yeni düzene bırakır.

Mesaj:

3) Asal Karşıtlıklar: Andrayevna’da simgeleştirilmiş yararsız, çökmüş aristokrasi (soylu sınıf), Lopahin’de simgeleştirilmiş parayı amaç olarak benimsemiş, önemli bir güç olan parayı elde tutmak için çaba sarf eden burjuvazi.

Trofimof’un sınıfsız, emeğe dayalı toplumu amaçlayan dünya görüşü; Lopahin’in sermayeyi ön planda tutan, kapital sahibi olmayı amaçlayan dünya görüşü.

Yan Karşıtlıklar

Firs’te simgelenen örf ve adetlere eski düzene uyma yönelimi, Yasa’da simgelenen, olağanlığa, kabalığa, çıkarcılığa olan yönelim.

4) Mekan: Çökmekte hatta çökmüş olan aristokrasiyi, eski düzeni simgeleyen Ranevskaya’ların Vişne bahçesi ve içindeki ev.

Atmosfer: Toplumun her kesiminden insanı içermesi açısından bu ev dönemin Rusya profilini çizer. Kişilerin ruh halleri ve konuşmaları, birbirine yabancılaşmış, aradığını bulamayan mutsuz Rus toplumunun yansımasını yaratmada önemlidir.

5)

A. Birincil Kişiler: Andrayevna – Lopahin. İkincil Kişiler: Gayev – Anya – Varya – Trofimov. Yan Kişiler: Pişçik – Şarlotta - Yepihodov – Dunyasa – Firs – Yaşa. Yoldangeçen Figüranlar: İstasyon Şefi, Pasta Memuru, Konuklar.

B. Rollerin Biyolojik, Psikolojik, Sosyolojik ve Tavır Özellikleri:

Biyolojik Özellikleri:

Andrayevna: 40-45 yaşlarında, bakımlı, güzel, olduğundan genç görünen bir kadın.

Psikolojik Özellikleri:

Yaşama Karşı Tutumu: Dışa dönük, neşeli, kimi zaman umutsuz.

Kırgınlıkları: İlk kocasının alkole düşkünlüğü, çocuğunu kaybetmesi, daha sonra aşık olduğu adamın kendisini (parasal açıdan) kullanması.

Düşleri, Fantezileri: Eski günlerine özlem var. Hep o Vişne Bahçesi’nde eskisi gibi yaşamak.

İdealleri: Bir amacı yok.

Merakları: Güzel giysiler, dostlarıyla birlikte olma.

Korkuları: Bahçenin satılması.

Beceriler: Lüks yaşamaktan başka bir becerisi yok.

Zeka Düzeyi: Orta düzeyde bir zekaya sahip. Parasını doğru kullanma yetisinden yoksun.

Aşk, Sevgi, Cinsellik: Aşık olduğu adamın kendisine zarar verdiğini bile bile hala onu düşünüyor.

Mizaç: Neşeli, yaşamayı seven bir kadın.

Sosyolojik Özellikleri:

Sınıfı: Aristokrat, toprak sahibi.

Medeni Durumu: Dul

Çocuk: İki kızı var.

Sosyal Konumu: Daha çok kendisi için yaşayan bir kadın, sevecen olduğu için sevilen, saygı duyulan biri.

Geldiği Yöre: Soylu bir Rus’tur kendisi. Beş yıl Paris’te kalmış.

Çevre İçindeki Konumu: Parasını dikkatsizce harcadığı, adeta savurduğu için eleştiriliyor. Ama yine de saygıda kusur edilmiyor.

İnançları: Tanrıya inanıyor ama tam da bir dindar değil.

Hobileri: Eğlenceye düşkün, gezmeyi seviyor.

Mesleği: Çalışmıyor, kazançları yok. Var olan topraklarını satarak geçiniyorlar.

YERMOLAY ALEKSEYEVİZ LOPAHİN

Fiziksel Özellikleri:

Yaş: 30-35 yaşlarında.

Görünüş: İyi giyinmeye çalışan, ama bir köylü olması dolayısıyla zevksiz giyinen biri.

Psikolojik Özellikleri:

Yaşama Karşı Tutumu: Dışadönük.

Kırgınlıkları: Kendisinin ve atalarının vaktiyle bir köle gibi çalışmış olması onda az da olsa bir kırgınlık yaratmış.

Düşleri: daha önce emir aldığı Vişne Bahçesi’nin efendisi olmak.

İdealleri: Çok para kazanmak ve hiç para sıkıntısı çekmemek.

Becerileri: Ticaretten çok iyi anlıyor.

Zeka Düzeyi: Zeki sayılır, özellikle para konusunda.

Aşk, Sevgi, Cinsellik: Böyle şeyler onun için ikinci planda.

Mizaç: Alçakgönüllü, iyi niyetli biri.

Sosyolojik Özellikleri:

Eğitim: Yüksek eğitim almamış.

Medeni Durumu: Bekar.

Sosyal Konumu: Toplumda değişen dengelerle zenginleşmiş, böylelikle saygınlık kazanmış biri.

Mesleği: Tüccar.

C. ROLÜN İŞLEVSEL ÖZELLİKLERİ

Andrayevna Rolünün İşlevsel Özelliği: Kokuşmuş, çökmekte olan, yok olmaya mahkum monarşiyi, aristokrat sınıfı temsil eder.

Andrayevna Rolünün Gelişimi: oyun boyunca ellerindeki son toprak parçasını kaybedeceklerini bildiğ ihalde hiçbir şey yapmaz. Bu bakımdan işlevsel özelliğiyle tutarlıdır.

Andrayevna Rolünün Yönelimi: İyi yaşamak, eski statüsünün getirdiği lüks yaşamın nimetlerinden yararlanmaya devam etmek.

Andrayevna Rolünün Engelleri: Elinde avucunda para olmayışı.

Sonuç: Sonuç olarak Andrayevna Vişne Bahçesi’ni kaybeder ve yeni yönelimi engellenmiş olur.

Lopahin Rolünün İşlevsel Özelliği: Aristokrasi’nin yerine gelen parayı artı değer olarak gören, kaba, bayağı, burjuva sınıfının temsilcisi.

Lopahin Rolünün Gelişimi: Eskiden atalarının, mutfağına bile alınmadığı evin sahiplerine duyduğu sevgi yüzünden, bahçenin satılmasına engel olmak istemektedir. Ancak daha sonra zaten onun için bir düş olan bu evi satın alır.

Lopahin Rolünün Yönelimi: Para sayesinde saygın bir yaşam sürmek.

Lopahin Rolünün Engelleri: Cahilliği, köylülüğü parasına rağmen saygı uyandırmasını bir nebze engelliyor.

Sonuç: Ranevskayaların aksine o amacı için çaba sarfediyor ve Vişne Bahçesi onun oluyor.

6) Olay Dizisi:

A. Düğümler:

Bahçenin borçlar karşılığı açık artırmaya çıkarılması.

Lopahin’in yazlık yapılmak üzere bahçenin kiraya verilmesini önermesi.

B. Krizler:

Satışı engellemek için girişilen çaba, ki bu çaba sadece borç istemekten ibaret.

C. Bahçenin satıldığının öğrenilmesi, Lopahin’in kendisinin satın aldığını söylemesi.

D. Yeni duruma uyum göstermeleri.

7) Motifler:

KAYNAKÇA:

Uygarlık Tarihi, Server TANİLLİ.

Dram Sanatı, Özdemir NUTKU.

Tiyatro Tarihi, Özdemir NUTKU.