Diamanda Galas

Diamanda Galas, dört oktavlık bir ses genişliğine sahip olan avangart bir müzisyen ve performans sanatçısı. Albümlerini dünyanın en büyük İngiliz bağımsız plak şirketinin etiketiyle çıkarıyor ve günümüz sanatında çok özgün bir yere ve radikal bir duruşa sahip. Bu açıdan bir benzeri yok ve Türkiye’de pek tanınmasa da, özellikle Avrupa’da yakından takip ediliyor ve takdir görüyor. Pop müziğin çoğunlukla betimsel olduğunu söyleyen Galas, ‘şey’ hakkında söylemeyi değil, ‘şey’in kendisi olmayı tercih etmiş ve baştan beri, olup bitenin farkında olan ve derin acılar çeken kişiler için müzik

Kötülük Çiçeği : Diamanda Galas

http://www.cazci.com/images/articles/galas.jpg

Sesleniyorlar : Günah işliyorsunuz!

Bunu çoktandır biliyoruz.

Çoktandır biliyoruz da ne yapıyoruz?

Sizler, ölümün değirmenlerinde

müjdelerin beyaz ununu öğütüp,

kardeşlerimizin önüne koymaktasınız

Bizler, zamanın aklaşmış saçlarını sallıyoruz.

Paul Celan

Yirminci yüzyılın iki dünya savaşına ve sonrasındaki olaylara tanıklık etmiş bireyleri, "yarı belinden bölünmüş" hayatlarına, ürettikleriyle, eserleriyle, eylemleriyle direnmeye çalıştılar. "II. Dünya Savaşı' ndan sonra şiir yazımının olanaksız olduğunun" söylendiği bu yüzyılda, "Bunlar da mı insan" adlı eserinden başlayarak, tüm yaşadıklarını, insanlığın ortak bilincine kazımaya, ilerleyen yaşlarına kadar devam eden ama yine de sözcüklerin bu tanıklık için yeterli olmadığına kanaat getirip, intihar eden Primo Levi ya da tüm yakınlarını toplama kamplarında yitirdikten sonra yaşamanın hiçbir şekilde olanaklı olamayacağını anlayıp, kendini Seine Nehri'nin sularına bırakan Celan, müzikte Schönberg ile başlayıp, devam eden süreçte, sayısız müzisyen ve farklı alanlardaki birçok sanatçı, eserleriyle bu kıyımlara tanıklık etmeye, insanlığı yaşananlarla yüzleştirmeye çalıştı. Kendisi performans sanatçısı şeklinde nitelendirilmeyi pek istemese de, sanat alanında gerçekleştirdikleriyle, durduğu konum "performans" kavramı içinde değerlendirilebilecek Diamanda Galas, sesinin, kendisinin deyimiyle sözcüklerinin ve yazarlığının ön planda olduğu gösterilerinde, hem yirminci yüzyılın Nazi vahşetinin kurbanlarının hem de çağın vebası AIDS hastalığına yakalandıkları için toplumdan dışlanmışların, acılarını haykırdı.

"Beden hedefe götüren yoldan çıkarır bizi, ona bakmak zorunda olduğumuzdan sayısız talepte bulunur bizden. Savaşlar, nefret ve kavgalar gerçekte yalnızca bedenin ve onun arzularının bir sonucu değil midir?"

Platon, Phaidon

Platon'un, ruhu içinde tutsak ettiğini söylediği ve tüm kötülüklerin kaynağı olarak gördüğü bedenin dışlanması ve sanatta bir aracı olarak kullanılması, yüzyılımızda da, "performans" 'ın önemli hareket noktalarından biri oldu. Performansın bu aşamaya gelinceye kadar geçirdiği süreçte, sahip olduğu özgürlüğe onu kavuşturan ve Galas'ın da "insan kılığına bürünmüş ses tiyatrosunu" gerçekleştirmesinde, Antonin Artaud'un etkisi yadsınamaz. Platon'un gerçek yaşamın taklidini olumsuzlaması gibi Artaud da, yaşamın bir başka sureti olan sahici tiyatronun ortaya çıkacağını ileri sürmekteydi [Candan., A.(1995) Yirminci Yüzyılda Tiyatro. İstanbul :Yapı Kredi Yayınları]. Artaud, "Tiyatro ve İkizi" adlı eserinde, veba hastalığının kişinin aniden ölümüne sebep olması gibi , tiyatronun da insanı, birdenbire etkisi altına alıp, gösterime katılmadan önceki halinden farklı yapabilmesi gerektiğini söyler. Diamanda Galas da benzer şekilde, çağın vebası olarak adlandırılan AIDS hastalığının kurbanlarına adadığı üçleme oluşturan albümlerinde, bu irkiltme ve farklılaştırma duygusunu, izleyiciye ve dinleyiciye en yoğun şekliyle hissettirmeye çalıştı. Saint John Katedrali' ndeki gösterisi, izleyiciyi böyle bir etkide bırakmayı isteyen gösterilerinin başında gelmişti.

Fütürist ve Dadacıların eylemleri, 1950'lerde besteci John Cage'in koreograf Merce Cunnigham'la yaptığı rastlantısallık ve belirsizliğin ön plana çıktığı gösterileri, Yves Klein'in sanata özgürlük kazandırmak için, vücutları boyaya bulanmış modellerini, tuvalleri üzerinde gezindirerek gerçekleştirdiği "Mavi Dönemin Antropometreleri" başlıklı gösterisi, Joseph Beuys'un, Amerikalılara vahşi geçmişlerini hatırlatmak üzere, çakal türünden bir hayvanla, bir odada, bir hafta kalarak (yapılan vahşeti ön plana çıkarmak için, hayvanın saldırıda bulunduğu yünle sarılmış bedeninin gösterinin merkezinde olması) gerçekleştirdiği eylem ve daha birçokları, sanatın daha çok içeriğine yüklenildiği, giderek rasyonelleşen bir dünyaya duyulan tepkileri dile getirmekteydi. Seyirci ile kurulan doğrudan ilişki ile, çeşitli disiplinlerin çarpıcı anlatımlarından yararlanan performans sanatı, bedeni redderek onu sanat "nesnesi" konumuna indirgeyen sanatçıların gösterileriyle 70'li yıllarda da devam etti. 60'lı yıllardan başlayarak, Viyana Aksiyoncuları olarak adlandırılan hareketin öncülerinden Hermann Nitsch'in, kendi bestelediği , köklerini ritüellerde bulan müziği eşliğinde kesilen bir domuzun kanıyla banyo yapılmasını içeren eylemleri, insanoğlunun bu yüzyılda gerçekleştirdiklerinin, geçmişte yaptıklarından daha az şiddet ve vahşet içermediğini hatırlatmak, "elleri kardeş kanına bulanmış Kabil'in çocukları" olduğumuzu hatırlatmaktı. Galas'ın 1982 yılında çıkardığı albümündeki ( The Litanies of Satan ) Baudelaire'in aynı isimli eserinden bestelediği, çığlıklar, fısıltılar, inlemeler ve homurdanmalarla şizofren bir karakterin değişik ruh hallerini anlattığı ve bunun için kendi yarattığı beşli mikrofon tekniğiyle dinleyende irkiltme yaratma isteği amacı güden şarkıları, insanoğluna bu barbar köklerini hatırlatmaya yönelikti. Jeremy Bentham'ın Michel Foucault'un Hapishanenin Doğuşu adlı eserini de etkilemiş 1843 tarihli "Panopticon" adlı eseriyle aynı ismi taşıyan Panoptikon adlı abüm olmamış yapıtı, ömür boyu hapise mahkum edilmiş bir mahkumun gözünden, bedene uygulanan şiddeti ve onun gözetlenmesini anlatıyordu. Böylelikle Galas, bazı albümlerinin hem müzikal (farklı vokal tekniklerinde yoğunlaşarak klasik anlamda ses kullanılmasını yadsıması) hem de tematik altyapısını, Platon'un anlayışı çerçevesinde, savaşlar, nefret ve kavgaların odak noktası olarak gördüğü beden üzerinde yoğunlaşarak oluşturuyordu.

"Dünyanın anlamı , dışında yatsa gerek. Dünyanın içinde herşey nasılsa öyledir, herşey nasıl olup bitiyorsa öyle olup biter, içinde hiçbir değer yoktur., olsaydı bile hiçbir değer taşımazdı."

Wittgenstein, Tractatus

3 Kasım 1918, Wittgenstein'in İtalya'da esir alındıktan sonra, bir deneme uçuşu sırasında ölen arkadaşına adayacağı kitabı Tractatus'un tamamlamış olduğu yıldır. Matematiğe ve mantığa yaslanmasına rağmen, şiir dilinin yalınlığıyla örülmüş bu yapıtta Wittgenstein, felsefenin bir dil eleştirisi olduğunu söylüyordu. Henri Michaux, Baudelaire, Paul Celan, Nerval, Lautremont, Gore Vidal gibi şairlerin metinlerinden yararlanan Galas da, bir auteur olarak ( Wittgenstein'ın dil üzerine düşündüklerinden ayrılan noktaları içermekle birlikte), müziğinde, dile verdiği önemi vurguluyordu. Müziğinde mantığa yaslanmadı belki Tractatus'un temelinde olduğu gibi. Ama, matematiği müziğinde doğrudan kullanan, Xenakis'in öğrencisi oldu ve dinleyende çaresizlik, kıstırılmışlık duygusu yaratabilmek için kullandığı beşli mikrofon tekniği ve performanslarında, önceden kaydedilmiş seslerle, müziğini, elektroniğe yaslaması, belli bir "kurgu" nun tasarlandığının işaretleriydi. Dilinin sınırlarının, dünyasının sınırları olduğunun, o da bilincindeydi. Değişik ses tekniklerini denemesi ve sesinin sınırlarını lirik sopranodan, mezzo sopranoya kadar zorlaması, düşünceyi örten dilin ve dolayısıyla dünyanın sınırlarını zorlamaya yönelikti. Akıl hastaları ve şizofrenlerin dilini kullanması, Wittgenstein'ın dilden ayıklamaya çalıştığı söz oyunlarına yer vermesi, bu dünyada söylenemeyecek olanları gösteren, Wittgenstein'ın daha çok, saçma (unsinnig) olarak nitelendirdiklerine denk düşüyordu. Dil ve sözcüklerle yapmaya çalıştığını, bilinen şarkıları - bu dünyanın dilinin sınırlarını zorlayarak- farklı anlamlarla yorumlayarak gösterdi. Pasolini'nin ve Miguel Mixco'nun şiirlerine yer verdiği Malediction and Prayer albümünde, Supremes'in çok bilinen "My World is Empty Without You" isimli aşk şarkısını, lirikliğinden uzaklaştırarak, AIDS kurbanları için söyledi. Wittgenstein'ın sanata dair söylenilebileceklerin, bu dünyaya ait kavramlarla açıklanamayacağı görüşünü, Galas'ın, sanatınının ritüele yaslanan köklerini bulduğu Nietzsche de şöyle dile getirmişti: "...dil görünüş olaylarının bir öğesi, bir simgesi olarak müziğin iç evrenini hiçbir zaman ve hiç bir yolla açıklayamaz, anlatamaz, onlar olduğu gibi kalır, dil müziğe ancak öykünmeyle yönelir, onun müzikle ancak dıştan ilintisi olabilir." Böylelikle Galas, insanların duymak istemediklerini, anlayamadıkları şekilde söyleyerek onları kendi Babil Kulesi'ne çağırıyordu.

Herhangi bir kategoriye dahil edilmesi zor gözüken kural dışı bu auteur, Yunan ve Ermeni kökenli bir ailenin çocuğu olarak Los Angelos'ta büyüdü. Klasik müzik eğitimini, ilerleyen yaşlarında gospel ve caz ile kaynaştırdı. Beethoven, Brahms, Fats Waller'ın eserlerini, Yunan ve Arap müziklerini yorumlayarak başladı piyano çalmaya. Şarkı söylemesi, Ortodoks babası tarafından yasaklanmıştı. Ama o, şarkı söylemeyen Coltrane, Ayler, Coleman gibi sanatçıların, çalış stillerini dinleyerek şarkı söylemeyi öğrendi. Nörokimyasallar ve bağışıklık sistemi üzerine araştırmalar yaptı. Biyoloji eğitimi almak için gittiği California Üniversitesi'nde müzik bölümüne başladı. Yirmili yaşlarında klasik opera tekniklerini, bel canto tekniğini çalıştı. 1973'te başladığı solo çalışmalarına underground tiyatrolarda ve psikiyatri enstitülerindeki gösterilerle sürdürdü. Pierre Boulez, Iannis Xenakis gibi Avrupa'nın öncü müzisyenlerinden ders aldı. Yugoslav besteci Vinko Globakar, lirik bir soprano gibi başlayan, bir hayvan gibi çığlıklarla devam eden bir şarkıcının bulunduğu operasında, ona başrolü verdi. Farklı, ilgi çekici, rahatsız edici dünyasını, yaptığı albümler ve gösterileriyle paylaşmayı sürdürdü izleyen ve dinleyenleriyle.

Aydınlanma için özgürlükten başka bir şey gerekmez; ve bunun için gerekli olan özgürlük de özgürlüklerin en zararsız olanıdır: aklı her yönüyle ve her bakımdan çekinmeden kitlenin önünde apaçık olarak kullanmak özgürlüğü.

Kant, Aydınlanma Nedir?

Diamanda Galas, 1989 yılının Aralık ayında, bir grup sanatçıyla beraber, St. Patrick Katedrali'nde AIDS'li insanlara savaş açan kardinal O'Connor'un ayinini yarıda kesti. Kant'ın kendisine dışarıdan yüklenen bir görevi bağımlı olduğu için yerine getirenler olarak tanımladığı din adamları sınıfından bu kardinal, kamusal mekanda "konuşmanın sınırsız özgürlüğünden" yararlanmak istiyordu besbelli. Ama Galas, filminde de oynadığı Derek Jarman, ruh kardeşleri olarak gördüğü Passolini, Foucault, Genet, kardeşi Dimitri Galas gibi, bir zamanlar ve günümüzde de, din adamları tarafından cinsel tercihleri sebebiyle, AIDS'in sebebi olarak görülen kişilerle olan bireysel ilişkisini, sözde toplumu bilnçlendirmeye, aydınlatmaya çalışan bu din adamlarına, "aklının kullanımını özel alandan kamusal alana taşıyarak" kışkırtıcı eylemiyle göstermiş oldu.

Galas, yaptıklarıyla, bilim çağından sonra yeni bir trajik çağın doğduğunu haber veren Nietzsche'yi onaylıyor ve Nazi Almanya'sında, Serebrenika'da, Ruanda'da yapılanların ve bunlarla birlikte Post-Endüstriyel yıkımımız olarak adlandırdığı katliamların, dünyanın sayısız ülkesinde meşru görünümler altında yapılacağını da biliyor. Bunun için de kendi ailesini katledip, felaketini hazırlayan Oidipius gibi, insanoğlunun kendi öz kardeşlerini katlettiğini, sıranın o katledenlere de birgün geleceğini, çığlıkları, fısıltıları, haykırışlarıyla duyurmaya devam ediyor.

KAYNAKLAR:

Wittgenstein., L (2001) Tractatus. İstanbul : Yapı Kredi Yayınları.

Platon. ( 1975). Devlet. Remzi Kitabevi : İstanbul .

Kant.,I. Çev: Nejat Bozkurt.(1998) Seçilmiş Yazılar . İstanbul : Remzi Kitabevi.

Turhanlı., H.(2001). Ütopyanın Sesleri. İstanbul : Çivi Yazıları / Litera.

Nietzsche.,F.(Çev: İsmet Zeki Eyüpoğlu)(1994). Tragedyanın Doğuşu. İstanbul: Say Yayınları.

Penman., I. (2000). Matters of Life and Death. Wire, 190/191,64-69.

Celan., C Çev: Ahmet Cemal.(1998). Bütün şiirlerinden Seçmeler. İstanbul: Kavram Yayınları.

Candan., A.(1995) Yirminci Yüzyılda Tiyatro.İstanbul:Yapı Kredi Yayınları.

Şener., S.(1998). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. İstanbul : Dost Yayınları.

Tezgör., H.(1998).Müzikle Performans.Sanat Dünyamız, 67,120-123.

Pekel., L.(1997). Bizzat Cehennem. Roll Dergisi, 3, 36.

Çev.Ünsal., Ç.(1997) Ölüm Enerjisi. Roll Dergisi ,13, 97

Çağımızın en büyük gotik soprano sesi.

Fahişelerin yaşamının nasıl olduğunu öğrenmek için fahişelik de yapmıştır. AIDS lidir. Fahişeliği bırakma sebebi olarak "bir Türk'ün sadece kendisi fahişe olduğu için onunla yatabileceğini düşündüğünü gördüğü" olayını söyler.

Birçok albümünde Türkçe isimli şarkılar, sözler mevcuttur. Türkiyeye çok fazla defa davet edilmiştir, dışişleri bakanlığı ve devlet de bu konuda uğraşmıştır ama o hepsini reddetmiştir.

Gloomy Sunday.. parçası. Beni öldürür. Her defasında birkaç kez hem de.

http://video.google.com/videoplay?docid=-8762537129389376908&hl=tr

Gerçekten çok güel bir ses

Bu da Portishead yorumu müthiş

http://www.youtube.com/watch?v=iyKXEdnN8b4

macar besteci rezso seress "gloomy sunday"i1933'te yaptı ve şarkının sözlerini , eski sevgilisine ithaf etti ,oysa şarkı yayınlandıktan kısa bir süre sonra kız intihar etti ,müzik ve sözler öyle bunalımlı bulunmuştur ki , radyolarda hemen yasaklanır, bir çok intihar vakası yaşanır, hepsi de bir yerlerden bu şarkıya bulaşmışlardır, karanlık, bunalımlı ve lanetlidir artık yapıt, birbirine alternatif iki ayrı lirik yazılmıştır seress'in bestesine, birincisi,billie holiday'dan lydia lunch'a kadar bi çok insan tarafından seslendirilirken diğeri ,paul robeson ve diamanda galas ' tarafından seslendirilmiştir sadece bildiğim kadarıyla , (bu ikinci lirik, bence daha bir güzeldir)

sunday is gloomy

my hours are slumberless

dearest the shadows

i live with are numberless

little white flowers

will never awaken you

not where the black coach

of sorrow has taken you

angels have no thoughts

of ever returning you

would they be angry

if i thought of joining you?

gloomy sunday

gloomy is sunday

with shadows i spend it all

my heart and i

have decided to end it all

soon there'll be candles

and prayers that are said i know

but let them not weep

let them know that i'm glad to go

death is no dream

for in death i'm caressing you

with the last breath of my soul

i'll be blessing you

gloomy sunday

dreaming, i was only dreaming

i wake and i find you asleep

in the deep of my heart here

darling i hope

that my dream never haunted you

my heart is telling you

how much i wanted you

gloomy sunday

sadly one sunday

i waited and waited

with flowers in my arms

all the dream has created

i waited 'til dreams,

like my heart, were all broken

the flowers were all dead

and the words were unspoken

the grief that i know

was beyond all consoling

the beat of my heart

was a bell that was tolling

saddest of sundays

then came a sunday

when you came to find me

they bore me to church

and i left you behind me

my eyes could not see

what i wanted to love me

the earth and the flowers

are forever above me

the bell tolled for me

and the wind whispered, "never!"

but you i have loved

and i'll bless you forever

last of all sundays