Tevrat

TEVRAT

Yahudiler'in kutsal kabul ettiği kitabın Türkçe ve Arapça'daki adı. Tevrat orijinal olarak İbranice yazılmıştir ve bu dildeki karşılığı Tora'dır. Beş kitaptan oluşur, bu yüzden de bazen Yunanca ismiyle Pentateuch (Penta-beş, teuch-tamamlanmış kitap, beş kitap anlamında) da denir. İbranice'de ise yine beş sayısının karşılığı Hameş'den türeme Humaş kelimesi kullanılır. Bu 5 kitabın Türkçe adları sırasıyla Tekvin (Yaratılış), Çıkış , Levililer, Sayılar ve Tesniye (Yasanın Tekrarı)'dir. Yabancı dillerde bu kitaplar Latince isimleriyle anılırlar, bunlar Genesis, Exodus, Leviticus, Numerii ve Deutronomy'dirler. Yahudiler genelde her kitabin ilk cümlesinden bir kelimeyi kitap ismi olarak kullanırlar ki, bunlar da Bereşit (Başlangıçta), Şemot (İsimler) , Vayikra (Ve çağırdı), Bamidbar (Çölde) ve Devarim (Sözler)'dir.

Tevrat, Yahudilerin dini kurallarının kökeni ve temelidir. Tevrat bazen Türkçe'de Hristiyanlarca Eski Antlaşma diye bilinen 24 kitabın tümünü (Eski Antlaşma, İbranice Tanah) belirtmek için de kullanılır. Hıristiyanlık, Tevrat ve Tanah'ın diğer kitaplarını kutsal kabul eder ama Tanrı'nın yeni bir ahid kurduğunu kabul ettiğinden içerdiği uygulamaya dayalı kuralları geçersiz ilan etmiştir. İslam dini de Tevrat'ı kutsal kabul eder ama şu anki şeklinin Musa paygambere tebliğ edilmiş versiyonunun değiştirilmiş hali olduğu görüşündedir.

Tevrat'ın son şeklini ne zaman aldığı kesin bilinmemektedir. Yahudi geleneğinde Tanrı tarafından Musa peygambere şahsen yazdırıldığına inanılmaktadır. Kur'an da bu görüşü destekler ve Allah tarafından Hz. Musa'ya indirilmiş bir kitap olarak kabul eder. Ancak modern bilimsel araştırmalar Tevrat'ı farklı gelenek ve hikayeleri içinde toplayan ve birkaç edisyondan geçmiş çok katmanlı ve kompleks bir eser olarak görürler. Bugüne ulaşmış eksiksiz haldeki Tevrat'lar M.S. 10 yy'dan kalma olmasına rağmen, Kumran çölü civarında tarihi M.Ö. 1 yy'a kadar uzanan Tevrat parçaları bulunmuştur. Muhtemelen küçük değişiklikler hariç son halini M.Ö. 6. yy ile M.Ö. 3. yy arası bir tarihte almıştır.

Tevrat'ın ve tüm Eski Antlaşma'in en eski tercümesi eski Yunanca'ya muhtemelen M.Ö. 3. yy'da İskenderiye'de Yahudiler tarafından gerçekleşmiştir. Bu tercüme adını tercüman sayısından alır ve Septuagint (70) denir. M.S. 5. yy'da Aziz Jerome tarafından gerçekleştirilen Eski Antlaşma'nın Vulgata adlı Latince tercümesine dek Hıristiyanlığın ilk yüzyıllarındaki temel eserdir.

Eski Antlaşma veya Eski Ahid (İbranice: Tanah), Yahudilerin kutsal kitabı olan Tanah'a Hristiyanlar tarafından verilen isimdir. Hristiyan İnancı'nda Eski Ahid, Yeni Ahid'den önceki 39 kitabı ifade eder.

Bu 39 kitap:

Musa'nın beş kitabı diye bilinen, "Tora - Pentateuch"un diğer adı "Tevrat"tır.

Musa’nın beş kitabı (Tora) Tekvin, Çıkış, Levililer, Sayılar, Tesniye;

Yeşu, Hakimler ve Rut kitapları;

Samuel’in ve Krallar’ın ikişer kitapları;

Paralipomenon ismi verilen iki adet Tarihler kitapları;

Ezra, Nehemya, Ester ve Eyüp kitapları;

Davut’un Mezmurları;

Süleyman’ın üç kitabı – (Özdeyişler, Vaiz ve Ezgiler Ezgisi);

Dört büyük peygamber - (İşaya, Yeremya, Hezekiel, Daniel kitapları);

On iki küçük peygamber - (Hoşea, Yoel, Amos, Obadya,

Yunus, Mika, Nahum, Habukkuk, Sefanya, Hagay, Zekariya, Malaki kitapları.

Eski Ahit; Yahudiler tarafından ise şu üç ana kısma ayrılmıştır:

1. Tora (Tevrât): Şeriat, Yasa veya Pentateuk denilir. 5 kitap. (Tekvin, Çıkış, Levililer, Sayılar, Tesniye;)

2. Neviim (Peygamberler): İlk ve son peygamberler denilir. 21 kitap (İlk Peygamberler;Yeşu, Hakimler, 1. Samuel, 2. Samuel, 1. Krallar, 2. Krallar. Son Peygamberler; Yeşaya, Yeremya, Hezekiel, Hoşea, Yoel, Amos, Obadya, Yunus, Mika, Nahum, Habakkuk, Tsefanya, Hagay, Zekeriya, Malaki)

3. Ketuvim: Bilgesel, tarihsel ve şiirsel bölümler. 13 kitap (Mezmurlar (Zebur), Süleyman’ın Özdeyişleri, Eyüp, Ezgiler Ezgisi, Rut, Yeremya’nın Mersiyeleri, Vaiz, Ester, Daniel, Ezra, Nehemya, 1. Tarihler, 2. Tarihler)

Eski Antlaşma'ya yahudiler tarafından “TaNaH” (תנ"ך) denmesinin sebebi, bu kelimenin, Tevrât (Tora), Peygamberler (Neviim), ve Ketuvim'in baş harflerinin bir araya gelmesiyle oluşmasıdır.

Hıristiyanlar Yahudiler'in Eski Ahid’ini aynen kabul ederler, ancak Eski Ahid'i oluşturan kitapları değişik bir sıraya koyuyorlar.

TALMUT

Musevilik'te önceleri Sözlü Tevrat olan Tora Şebealpe daha sonraları Mişna ismiyle yazılı hale getirilmiştir. Mişna temel olarak Musevi Medeni ve Ceza hukuku olarak tanımlanabilir daha sonraları Hahamlarca Mişna'nın daha derinlemesine açıklamaları yapılmış ve buna Gemara adı verilmiştir.

Mişna [değiştir]Sözlü kanunlar ilk defa olarak Rabi Yehuda HaNasi tarafından derlenmiş ve Mişna (משנה) adı verilmiştir. Mişna İbranice Şana kökünden gelir bu tekrarlayarak belleme anlamındadır. İbranice olarak kaleme alınmıştır.

Mişna 6 Bölümden oluşmaktadır bunlara İbranice (sedarim, tekili seder סדר) denir. Bu altı bölümden her biri kendi aralarında 7 ila 12 alt bölüme ayrılır bu her alt bölüme de İbranice masehtot (tekili masehet מסכת) denmektedir. Mişna’da Toplam 63 altbölüm bulunmaktadır. Bunlar:

Birinci Bölüm: Zeraim ("Tohumlar"). 11 alt bölümden oluşur. Tarımla ilgili kanunlar ve Kohen, Levi, Fakir ve Hastaların payları ile ilgili bölüm.

İkinci Bölüm: Moed ("Kutsal Günler"). 12 alt bölümden oluşur. Yahudi Takvimi, Bayramlar ve bunlarla ilgili hükümler.

Üçüncü Bölüm: Naşim ("Kadınlar"). 7 alt bölümden oluşur. Evlenme, boşanma kadın erkek ilişkileri ve Nazirlik ile ilgili hükümler.

Dördüncü Bölüm: Nezikin ("Zararlar"). 10 alt bölümden oluşur. Yahudi Ceza ve Medeni Hukuku ve Mahkemeler üzerinedir.

Beşinci Bölüm: Kodşim ("Kutsal Şeyler"). 11 alt bölümden oluşur. Tapınak’daki kurban törenleri ve yenmesi yasak ve mübah olan yiyecekler hakkındadır.

Altıncı Bölüm: Taharot ("Temizlik, Arılık"). 12 alt bölümden oluşur. Arınma ritüellerini ve kanunlarını hakkındadır.

Biçim ve Üslubu [değiştir]Mişna biçimi genellikle iki din bilgesininsoru cevabı biçimindedir Soru sorana makşan cevaplayana ise tartzan denir. Bu fikir alışverişi de Gemara’nın yapıtaşlarını oluşturur

Mişna metni yaklaşık M.Ö. 100 ile M.S.200 yıllarında yaşamış hahamların deyişlerini içermektedir. Bu hahamlara Tanaim, “öğretmenler” denir. Bu gruba [[Rabi Şimon Ben Zakay]], Rabi Şimon Bar Yohay, Rabi Akiva ve Rabi Yehuda HaNasi gibi büyükler hahamlar dahildir.

Gemara Bundan yaklaşık 300 yıl kadar sonra Babil’de ve İsrail’de Büyük Hahamlar Komitesi toplanmış ve Mişna’nın analizini yapmışlardır. Bu analize Gemara (גמרא) adı verilir. Ki bu da Tamamlama anlamına gelir. Talmud Aramice olarak kaleme alınmıştır. Gemara metnini oluşturan Hahamlara Amoraim, “açıklayıcılar, ya da “yorumcular” denir. Bu gruba Rav Aşi, Rav Yohanan dahildir.

Gemara, Mişna’nın 63 alt bölümünden sadece 37 tanesinin analizini yapmıştır bunlar:

Birinci Kısım: Zeraim ("Tohumlar"). 1 alt bölümden oluşur.

Berahot

İkinci Kısım: Moed ("Kutsal Günler"). 11 alt bölümden oluşur.

Şabat

Eruvin

Pesahim

Şekalim

Yoma

Suka

Beitsa

Roşaşana

Taanit

Megilla

Moed Katan

Üçüncü Bölüm: Naşim ("Kadınlar"). 7 alt bölümden oluşur.

Hagiga

Yevamot

Ketubot

Nedarim

Nazir

Sota

Gitin

Dördüncü Bölüm: Nezikin ("Zararlar"). 8 alt bölümden oluşur.

Kiduşin

Bava Kama

Bava Metsia

Bava Basra

Sanhedrin

Makat

Şevuot

Avoda Zara

Beşinci Bölüm: Kodşim ("Kutsal Şeyler"). 9 alt bölümden oluşur.

Horayot

Zevahim

Menahot

Hulin

Behorot

Erhin

Temura

Keritut

Melia

Altıncı Bölüm: Taharot ("Temizlik, Arılık"). 1 alt bölümden oluşur.

Nida

Agada Talmud’un içinde yer alan detaylı ve anlaşılması zor açıklamaları ve analizleri daha eğlenceli hale getirmek havayı hafifletmek için, hikayeler, fıkralar, vecize ve efsanelerle daha çekici hale getirmek için yazılmıştır yaklaşık Talmud’un %30’unu meydana getirir.

Bu hikayeler Yahudi halkı için hayati önem taşımaktadır çünkü Yahudi kanunu Tevrat’daki bir cümleyi okuyup onu kelimesi kelimesine hiçbir zaman uygulamamıştır.

Örneğin Tevrat'da geçen göze göz, dişe diş sözü "Eğer biri seni kör ettiyse, sen de gidip onu kör etmelisin" şeklinde anlaşılmaz ve yahudi kanununda böyle uygulanmaz. Yahudi kanununa göre: Toplumda iki kör kişinin ortaya çıkmasının kime ne yararı olacaktı? bu yüzden bu söz her zaman iki düzeyde anlaşılır

Adaletin orantılı olması gerektiği (bir göz için bir hayat değil)

Bir gözün değerine karşılık bir gözün değeri, yani maddi hasarlar için.

Sadece bir Mişna olmasına rağmen iki farklı Gemara bulunmaktadır Yeruşalmi ve Bavli dolayısıyla bu her iki Gemara farklı iki Talmud oluşturlar.

O yıllarda Yahudi nüfusun büyük bir bölümü Roma İmparatorluğu’nun sınırları dışında Babil’de yaşıyordu, Babil'deki hahamların tartışmalarından derlenmiş olan Gemara'dan oluşan Talmud'a Talmud Bavli veya Babil Talmudu denildi. İsrail toprağında ise ayrı tartışmalar yer aldı, bunlardan oluşturulan Gemara'dan oluşan Talmuda ise Talmud Yeruşalmi ya da Kudüs Tamudu denildi. (Gerçekte Kudüs Talmudu Kudüs'de değil, Sanhedrin’in bulunduğu Tiberya’da yazılmıştı ancak Sanhedrin’in bulunduğu yere saygı ifadesi olarak Kudüs Talmudu ifadesi tercih edilmiştir).

Kudüs Talmudu, Babil Talmudu'ndan çok daha kısa, anlaşılması çok daha karmaşıktı çünkü düzenlenmesi aceleye gelmişti. O yıllarda İsrael’deki durum, Yahudiler için çok daha istikrarlı olan Babil’deki ortamdan çok daha kötüydü. Bu sebeple Yahudi Haham okulları olan yeşivalarda çalışmalar Babil Talmudu ile yürütülür.

Talmud Yeruşalmi (Kudüs Talmudu) [değiştir]İsrailli Akademisyenlerin yaklaşık Mişna’yı 200 sene analiz etmeleri neticesinde ortaya çıkmıştır. Rav Muna ve Rav Yossi tarafından birlikte kaleme alınmıştır

Talmud Bavli (Babi Talmudu) [değiştir]Kudüs Talmudun’dan yaklaşık 100 yıl kadar sonra Babilli Musevi Akademisyenlerin Mişna’yı analizleri sonucu kaleme alınmış Kudüs Talmud’undan çok daha kapsamlı bir derlemedir. Rav Aşi and Ravina, 550 li yıllarda Babil Yahudi Topluluğunun önde gelen iki lideriydi. Rav Aşi 427 yılında öldüğünde Talmud’un ilk versyonunu yazmıştı, onun ölümünden sonra Ravina onun çalıştırmaları daha da geliştirdi.. Bu çalışma Savoraim ya da Rabbanan Savoraei tarafından (Talmud Sonrası Hahahmlardan), devam ettirildi. Yaklaşık 250 sene kadar süren son çalışmalarla 700 yılına doğru son şeklini aldı.

Babil Talmud’un modern basımı Mişna’nın tamamını ve 37 Alt bölümünün Gemara’sını içerir. 5894 sayfa 2.5 milyon kelimeden fazla kelime içerir.

Talmud’un Çift sayfa olarak yazılır ve bu sağlı sollu sayfalara Daf adı verilir A ve B dafları bulunur ve “Altbölüm daf a/b” formatında ifade edilir (Şabat 20/b)

Babil Talmud’unun ilk yorumları Raşi (Rabi Şlomo Yitsaki, 1040-1105) tarafından yapılmıştır. Yorumlar çok ayrıntılı bir biçimde tüm Talmud’u kapsar, neredeyse bütün kelimeler açıklanır. Yorumlar Tosafot ("Ekler") olarak bilinir ve Dafların daha kolay anlaşılmasını sağlar Talmud’u okumak çok sayıda argümanı okumak anlamına gelir. Her sayfada hahamlar sürekli tartışır. Bu tür bir tartışmaya (amacı gerçeğin özüne ulaşmak olan) pilput denir. Bu sözcük yeşiva dünyasının dışında ise olumsuz bir çağrışıma sahiptir çünkü bu tartışmaları okuyan eğitimsiz kişinin gözünde hahamlar sadece kılı kırk yarmaktadır.

Hahamların gündelik yaşamda hiçbir uygulaması olmayacak konular üzerinde bile tartışmasının nedeni gerçeğe soyut bir şekilde ulaşmak, prensibi ortaya çıkarmaya çalışmaktı. Bu hahamlar gerçeğin ne olduğunu anlamak ve doğru olanı yapmakla ilgileniyordu.

Önemli bir başka nokta ise hahamların hiçbir zaman büyük konular hakkında tartışmadıklarıdır. Domuz yemek ya da yememek, Şabat günü ateş yakılabilir mi yakılamaz mı gibi konularda bir tartışma bulmak mümkün değildir. Bu konularda tam bir anlaşma sözkonusudur. Sadece küçük ayrıntılar tartışma konusudur.

Bugünkü Talmud’un çevre metni Rişonim’i, yani ilkler'i de içerir: Şulhan Aruh olarak bilinen Yahudi kanunun 16. yüzyıldaki yazarı Rabi Yosef Karo’dan önce gelen haham otorileri. Rişonimler'in en önde gelenleri arasında Raşi, öğrencileri ve soyundan gelenler, Tosafos’un baş yazarları olan Maimonides ve Nahmanides de yer alır.

Kaşer: (İbranice: Aşkenaz - okunuşu Koşer), Musevilik dinine göre; yenilmesinde ve kullanılmasında dinen bir sakınca bulunmayan helal ürünlere verilen isimdir. Bunları belirleyen kurallara ise Kaşerut ya da Kaşrut kuralları adı verilir.

Musevilik Dinine göre; yenilmesi serbest olan ve haram olan hayvanların listesi Tevrat'ta verilmiştir buna göre:

Karada yaşayanlardan geviş getiren ve çift tırnaklı olan hayvanların yenmesi serbest bu özelliği taşımayanlar ise yasaktır, bunlara ilaveten tavşan ve deve eti yasaktır.

Her türlü böcek, sürüngen ve kemirgenin yenilmesi yasaktır.

Kuşlardan Tevrat'ta ismi geçen 20 kuş dışında kalanların yenilmesi yasaktır.

Balıklardan pullu ve yüzgeçli olanlar dışında kalanların, kabuklu hayvanların (Midye, İstiridye) ve Ahtapot, Kalamar, Istakoz, Karides, Kerevit, Yengeç, Deniz kestanesi yenilmesi yasaktır.

Yenilmesi yasak olan hayvanlardan çıkan yumurta, süt gibi her türlü ürünün (Bal hariç) yenmesi yasaktır.

Yenilmesi serbest olan hayvanların kesiminin Şehita adı verilen özel bir kesim tekniği ile bu işin eğitimini almış ve anatomi bilgisi olan Şohet adında yetkili tarafından yapılması gereklidir.

Şohet eğitimini almamış kişi tarafından veya şehita kurallarına uyulmadan yapılmış kesim hayvanın etini trefa (Mundar) hale getirir.

ÖNEMLİ GÜNLER

ŞABAT: Yahudi inancına göre Cuma akşamı yıldızların çıkışından Cumartesi akşamüstü tekrar yıldızların çıkışına kadarki güne Şabat(Sebt) günü denir.

Şabat,Tanrı'nın dünyayı 6 günde yaratıp 7. günde dinlenmesini hatırlamak ve o günü kutsamak içindir. Şabat günü Yahudiler için dinlenme günü olduğundan ateş yakmak , paraya dokunmak , arabaya binmek gibi işler o gün yasaktır.

Şabat günü Yahudiler gün boyu dinlenir , Tevrat okur ve sinagog'a (havra) giderek dua ederler. Şabat günü bir nevi bütün haftanın panaromasıdır. Şabat hem haftayı ve yaptıklarını düşünmek,hem Tanrı'ya yaklaşmak hem de daha iyi bir insan olmak için bir fısattır.

ROŞANNA

Yom Kippur (İbranicesi: יום כּפּר) Kefaret Bayramı: Musevilikde Musevi Takvimi'nin ilk ayı olan Tişri ayının 10. günü 26 saat boyunca tutulan büyük oruç.

Musevilik dininde kader inancı diğer dinlere göre bir parça değişiklik gösterir, Museviliğe göre bir insanın kaderi bir sene önceki hal ve hareketlerine göre yazılır. Bir sene boyunca iyi ve hayırlı işler işleyen kişilerin kaderi bir sene sonra için iyi yazılır.

Musevi Yılbaşısı olan Roşaşana ile Yom Kippur arasındaki 10 gün boyunca bir vicdan muhasebesi yapılır ki buna İbranice teşuva adı verilir teşuva İbranice'de geriye dönme anlamına gelir. On gün boyunca, o sene içinde yapılan tüm hatalı davranışlar gözden geçirilir insanlara karşı yapılan haksızlıklar için insanlardan özür dilenir ve helalleşilir Tanrı'ya karşı olan suçlar için de tövbe edilir. 9. günün akşamı güneş batmadan bir saat önce oruca başlanır. 26 saat aralıksız sürecek olan oruç boyunca:

Yemek yemek ve içmek

Yıkanmak

Parfüm sürünmek

Cinsel münasebette bulunmak

Çalışmak

Ateş yakmak

yasaktır, Güneşin batmasıyla Sinagog'a gidilir ve 2 saat süren dini törenden sonra eve dönülür ve yatmadan tekrar vicdan muhasebesi yapılır.

Sabah erkenden kalkıp Sinagog'a gidilir ve yaklaşık 12 saat boyunca Sinagog'da aralıksız Yom Kipur için yapılan dualar, tövbeler ile vakit geçirilir. Güneşin batmasından yaklaşık 40 dakika sonra Tokea adı verilen kişi boynuzdan yapılmış bir boruyu (Şofar) çalarak orucun bittiğini ilan eder. Bu oruç yaklaşın 25-25.5 saat sürer.

Şofar'ın çalınmasıyla birlikte tören sona erer ve Tanrı'ın insanların gelecek sene için kaderini yazdığına ve iyi kişileri hayat kitabına yazdığına inanılır.

SUKOT

Simhat Tora

Hanuka

Asara BaTevet

Tu Bişvat

Purim

Pesah

Şavuot

9 Av

Şaloş Regalim

Minyan: Musevilik'de bir dini törenin icra edilebilmesi için, Bar Mitsva törenini yapmış, yani 13 yaşını doldurmuş ve bir gün almış en az 10 Musevi erkeğe ihtiyaç vardır.

Bu özellikleri taşıyan en az 10 kişilik cemaate minyan adı verilir.

Minyan'ın olmadığı durumlarda dini törendeki bazı dualar okunamaz, Tevrat çıkartılamaz ve bazı törenler gerçekleştirilemez.